مسئله معاد، به ویژه معاد جسمانی، از دیرباز مورد توجه فلاسفه و متکلمان مسلمان بوده است؛ و از آن‌رو که حیات اخروی انسان از امور غیبی است برای تبیین عقلانی آن با دشواری روبه‌رو بودهاند، به گونهای که برخی از متکلمان مرگ را نابودی و معاد را مصداق اعاده عین معدوم پنداشته، از آن‌رو که به حیات اخروی باور داشته‌اند آن را جایز شمردهاند. برخی دیگر نیز مرگ را تفرق اجزای مادی بدن دانسته، با تمسک به آیاتی که ظهور در فنای عالم دارد پذیرش معاد جسمانی را در گرو امکان اعاده مثل معدوم پنداشتهاند. در این پژوهش، پس از یادآوری دیدگاه متکلمان درباره اعاده معدوم و رابطه آن با حیات اخروی انسان بیان خواهیم کرد که از منظر وحی مرگ نابودی نیست، بلکه انتقال از نشئهای به نشئه دیگر است، و منظور از هلاکت و فنای انسانها و پدیده‌ها در دنیا، تفرق اجزا و ناپایداری آنها در حیات دنیوی و بازگشت نهایی آنها به سوی خداست، از این‌رو پذیرش حشر جسمانی با جواز یا امتناع اعاده معدوم ارتباطی ندارد.
A Revelatory Criticism and Analysis of the Idea that an Annihilated Thing will bring back in Resurrection
نویسندگان [English]
Seyyed Hassan Bathaii Golpaigani
چکیده [English]
Muslim philosophers and theologians have long taken into consideration the question of resurrection, especially bodily resurrection, and have faced some problems in providing rational explanations for it, because man's afterlife is an unseen matter. As a result, some theologians conceived death as nonexistence and resurrection as the instance of bringing back an annihilated thing exactly, and considered it possible because they believed in afterlife. Others conceived death as dispersion of material parts of body and, referring to Quranic verses which show the annihilation of universe, believed that accepting bodily resurrection is contingent upon the possibility of bringing back the similar of an annihilated thing. Reminding theologians' view about the idea of bringing back of an annihilated thing and its relationship with man's afterlife, the present paper explains that death is not nonexistence, according to revelation; rather, it is a kind of transition from one mode of being to another mode of being, and that the annihilation and destruction of men and phenomena in the world means dispersion and instability of their bodily parts in worldly life and their final return to God. Therefore, accepting bodily resurrection is not related to accepting or rejecting the bringing back of an annihilated thing.
مراجع
قرآن کریم.
آلوسى بغدادى، شهاب الدین سید محمود (بی‌تا). روح المعانى، بیروت: دار احیاء التراث العربى، ج14، 3، 20.
ابن سینا، حسین بن عبداللّه (1405). الشفاء، الطبیعیات، قم: منشورات آیة اللّه العظمى النجفى المرعشى.
ابن عربی، محیی الدین محمد (1422). تفسیر ابن عربی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی، ج2.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1363). لسان العرب، قم: ادب الحوزه، ج3.
امام الحرمین، عبدالملک بن عبداللّه (1416). الارشاد الى قواطع الادلّه فى اصول الاعتقاد، بىجا.
بحرانی، ابن میثم بن على (1406). قواعد المرام فى علم الکلام، تحقیق: سید احمد الحسینى، قم: منشورات مکتبه آیة اللّه العظمى النجفى المرعشى، الطبعة الاولی.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (1416). قواعد المرام فی علم کلام، تحقیق: سید احمد الحسینی، قم: مکتبة نجفی المرعشی، الطبعة الاولی.
بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418). أنوار التنزیل و أسرار التأویل، محمد عبد الرحمن المرعشلى، بیروت: دار احیاء التراث العربى، الطبعة الاولی.
تفتازانى، سعدالدین (1370). شرح المقاصد، تحقیق: عبد الرحمن عمیره، قم: منشورات الشریف الرضى، الطبعة الاولی، ج5.
جرجانى، سید شریف (1412). شرح المواقف، قم: انتشارات شریف رضى، الطبعة الاولی، ج8.
جوهرى، اسماعیل بن حماد (1407). الصّحاح تاج اللّغه وصحاح العربیه، تحقیق: احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین، الطبعة الرابعة، ج2، 5.
حرانی، حسن بن على بن الحسین ابن شعبه (1363). تحف العقول عن آل الرسول صلى الله علیه وآله، تصحیح و تعلیقه: علىاکبر غفارى، قم: مؤسسة النشر الاسلامى، الطبعة الثانیة.
حلى، حسن بن یوسف (1407). کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد، تعلیقه: حسن حسنزاده آملى، قم: مؤسسة النشر الاسلامی لجامعة المدرسین.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1363). انوار الملکوت فى شرح الیاقوت، تحقیق: محمد نجمى، تهران: انتشارات الرّضى، الطبعة الثانیة.
رازی، فخر الدین محمد بن عمر (1411). المباحث المشرقیه، تحقیق: محمد المعتصم باللّه بغدادى، بیروت: دار الکتاب العربى، ج1.
--------- (1415). التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربى، الطبعة الاولی، ج6، 7، 9، 20.
--------- (1986). الاربعین فى اصول الدین، تقدیم و تحقیق و تعلیق: احمد حجازى السّقا، قاهره: مکتبة کلیات الازهریه، ج2.
راغب اصفهانى، ابوالقاسم حسین بن محمد (1992). مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودى، بیروت: دار الشامیه، الطبعة الاولی.
زبیدی، مرتضی (1414). تاج العروس، قم: دار الفکر، ج5.
زمخشرى، محمود بن عمر (بی‌تا). الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربى، ج3، 4.
سبحانی، جعفر (1369). منشور جاوید، قم: مؤسسة سید الشهدا.
--------- (1413). مفاهیم القرآن، قم: مؤسسه امام صادق علیهالسلام، چاپ مهر، چاپ چهارم، ج8.
سبزوارى، هادى بن مهدى (1366). شرح منظومه، قم: مؤسسه انتشارات دار العلم، چاپ پنجم.
شیرازى، محمد بن ابراهیم صدر الدین (صدر المتألهین) (1990). الحکمة المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربى، الطبعة الثالثه، ج1 و 9.
--------- (1366). تفسیر القرآن الکریم، تصحیح: محمد خواجوى، قم: انتشارات بیدار، چاپ دوم، ج6.
صدر حاج سید جوادی، احمد (1366). دایرة المعارف تشیع، تهران: بنیاد اسلامی طاهر.
