امکان استعدادی و نسبت آن با امکان ذاتی (از حکمت سینوی تا حکمت صدرایی) | ||
| پژوهش‌های فلسفی -کلامی | ||
| مقاله 4، دوره 16، شماره 4 - شماره پیاپی 64، شهریور 1394، صفحه 71-92 اصل مقاله (324.26 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/pfk.2015.543 | ||
| نویسنده | ||
| محسن ایزدی* | ||
| استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه قم | ||
| چکیده | ||
| ابن‌سینا با استفاده از قاعده‌ی «کل حادث زمانی مسبوق بقوة و مادة تحملها»، وجود ماده و قوه (امکان استعدادی) را اثبات کرده است. فیلسوفان و متکلمان بعد از ابن سینا به نقد و بررسی قاعدة مذکور، استدلال ابن‌سینا و رابطة امکان ذاتی با امکان استعدادی پرداخته‌اند. برخی از آنها امکان ذاتی و استعدادی را مشترک لفظی و لذا استدلال ابن‌سینا را مغالطی دانسته و برخی دیگر، با اثبات اشتراک معنوی این دو امکان، استدلال ابن‌سینا را مبرّای از اشکال بشمار آورده‌اند. یکی از لوازم اعتقاد به قاعده‌ی فوق پذیرش ترکیب جسم از ماده و صورت است؛ بنابراین کسانی مانند شیخ اشراق، فخر رازی و خواجه-نصیر که منکر ترکیب جسم از ماده و صورت هستند، نمی‌توانند این قاعده را بپذیرند. مباحث مربوط به امکان استعدادی و رابطة آن با امکان ذاتی تا قبل از ظهور حکمت متعالیه با ابهاماتی همراه بوده است؛ اما بعد از آن، برخی از پیروان این مکتب، با استفاده از اصولی نظیر اصالت و وحدت تشکیکی وجود، قاعده (کل حادث مسبوق ...) و اشتراک معنوی امکان ذاتی و استعدادی و لذا صحت استدلال ابن‌سینا را اثبات و تبیین کردند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| کلید واژه‌ها: امکان ذاتی؛ امکان استعدادی؛ اشتراک لفظی؛ اشتراک معنوی؛ ابن سینا؛ ملاصدرا | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Dispositional Possibility and Its Relationship with Essential Possibility | ||
| نویسندگان [English] | ||
| mohsen izadi | ||
| Assistant professor of Qom University | ||
| چکیده [English] | ||
| Using the principle of "every temporal occurrence is preceded by a potentiality and matter which bears the former", Avicenna proved the existence of matter and potentiality (dispositional possibility). Subsequent philosophers and theologians reviewed and criticized the principle, Avicenna's argument and the relationship between essential possibility and dispositional possibility. Some of them hold that the two possibilities are equivocal, so Avicenna's argument as a fallacy of equivocation. Others regarded his argument devoid of any problem through proving that these two possibilities are univocal. Accepting body as a composition of matter and form is one of the requirements for believing in aforementioned principle. Therefore, such philosophers as Sohrevardi, Fakhr Razi, and Khawja Nassir who denied body as a composition of matter and form did not accept the principle. Issues related to dispositional possibility and its relationship with essential possibility were ambiguous before the advent of Transcendent Theosophy. After its advent, however, some of its followers proved and explained the principle "every temporal occurrence is preceded by a potentiality and matter which bears the former" and univocality of essential possibility and dispositional possibility using such principles as fundamentality and gradational unity of existence, and thence the validity of Avicenna's argument. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| essential possibility, dispositional possibility, equivocality, univocality, Avicenna, Mulla Sadra | ||
| مراجع | ||
|
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1364). النجاة، تهران: نشر مرتضوی. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1379). الاشارات والتنبیهات، تهران: مطبعة الحیدری. ابن سینا، حسین بن عبدالله (بی‌تا). الشفاء، الالهیات، مقدمه: ابراهیم مدکور، بی‌جا: بی‌نا. جوادی آملی، عبدالله (1375). رحیق مختوم، بخش سوم از جلد اول، قم: نشر اسراء. حلّی، حسن بن یوسف (1407). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: مؤسسة النشر الاسلامی. حلّی، حسن بن یوسف (1337). ایضاح المقاصد من حکمة عین القواعد (شرح حکمة العین)، تصحیح: علی‌نقی منزوی، تهران: دانشگاه تهران. الرازی، فخر الدین محمد (1410). المباحث المشرقیه، بیروت: دار الکتاب العربی. سبزواری، ملاهادی (1369). شرح غرر الفرائد، به اهتمام: مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران. سبزواری، ملاهادی (1981). تعلیقة علی الحکمة المتعالیة، بیروت: دار التراث العربی. سهروردی، شهاب‌الدین (1372). مجموعه مصنفات، تصحیح: هانری کربن، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1420). المبدأ والمعاد، بیروت: دار الهادی. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار التراث العربی. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (بی‌تا). الحاشیة علی الهیات الشفاء، قم: نشر بیدار. الطباطبایی، محمد حسین (1405). بدایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی. الطباطبایی، محمد حسین (1416). نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی. الطباطبایی، محمد حسین (1981). تعلیقة علی الحکمة المتعالیة، بیروت: دار التراث العربی. الطوسی، نصیر الدین (1379). شرح الاشارات والتنبیهات، تهران: مطبعة الحیدری. الطوسی، نصیر الدین (1407). تجرید الاعتقاد (در کتاب کشف المراد)، قم: مؤسسة النشر الاسلامی. لاهیجی، عبد الرزاق (1425). شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، قم: مؤسسة الامام الصادق. مصباح یزدی، محمدتقی (1368). آموزش فلسفه، تهران: تبلیغات اسلامی. مصباح یزدی، محمدتقی (1387). شرح الهیات شفاء، تحقیق و نگارش: عبدالجواد ابراهیمی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ج3. مصباح یزدی، محمدتقی (1405). تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: مؤسسة فی طریق الحق. مطهری، مرتضی (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم (پاورقی)، تهران: انتشارات صدرا. مطهری، مرتضی (1366). شرح مبسوط منظومه، تهران: انتشارات حکمت. مطهری، مرتضی (1369). حرکت و زمان در فلسفه اسلامی، تهران: انتشارات حکمت. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,012 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,704 |
||