اسماء و صفات الاهی، از مباحث بسیار پردامنه الاهیاتی است و واژه «اسم» و مشتقات آن از واژه‌های بسیار پرکاربرد در علوم اسلامی (اعم از علوم نقلی و عقلی) است. بحث از مفهوم «اسم خدا» نقش تعیین‌کننده‌ای در موضوع گزاره‌های مربوط به مباحث اسمای الاهی دارد. این مقاله، پس از بررسی معنای اسم خدا در علوم مختلف اسلامی، از جمله علم کلام، فلسفه و عرفان اسلامی، تفاوت این معانی را می‌کاود. افزون بر نتایج مختلف درباره ارتباط معانی اسم خدا در علوم مختلف اسلامی به این نتیجه می‌رسد که اصطلاح کلامی اسم خدا با اصطلاح حکمت متعالیه و عرفان اسلامی آن متفاوت است. در علم کلام مقصود از اسم خدا، لفظ مأخوذ از صفت و فعل است، اما در اصطلاح حکمت متعالیه و عرفان اسلامی اسم به عنوان یک امر عینی در برابر ذات، صفت و فعل الاهی کاربرد دارد.
An Analytical Investigation on the Meaning of Name in Islamic Intellectual and Transmitted Sciences, with Emphasis on Its Application to God
نویسندگان [English]
Kavos Rouhi Barnadaq
چکیده [English]
The issue of divine names and attributes is one of the very widespread theological discussions and the term “name” and its derivations are among the most applied terms in Islamic sciences (including transmitted and intellectual sciences). The discussion of the concept of “God’s Name” has a determinant role in the propositions related to the issues of divine names. Having reviewed the meaning of God’s name in different Islamic sciences including theology, philosophy and mysticism, the present paper investigates the difference between these meanings. It not only provides different results about the relationship between God’s names in different Islamic sciences, but also concludes that God’s name in theological term is different from its equivalence in transcendent philosophy and Islamic mysticism. In theology, God’s name means the term taken from attribute and act, but in transcendent philosophy and Islamic mysticism name is used as an objective fact vis-à-vis divine essence, attribute and act.
Kavos Rouhi Barnadaq./// Assistant professor of department of sciences of Quran and tradition, Tarbiat Modarres University
ابن ترکه، صائن الدین علی بن ترکه (1384). التمهید فی شرح قواعد التوحید (ترجمه و شرح)، قم: کتاب‌سرای اشراق، چاپ اول.
ابن حجر عسقلانی، أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل (1379). فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت: دار المعرفة.
ابن حنبل، احمد (بی‌تا). المسند، بیروت: دار صادر.
ابن عابدین، محمد امین (بی‌تا). حاشیة رد المختار، بی‌جا: بی‌نا.
ابن عربی، محیی الدین (1422). تفسیر ابن عربی، تحقیق: مصطفی رباب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، اول.
ابن عربی، محیی الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیۀ، بیروت: دار صادر، الطبعة الاولی.
ابن عقیل همدانی (1964). شرح ابن عقیل، مصر: المکتبة التجاریة الکبری، چهاردهم.
ابن فهد حلی، جمال الدین ابوالعباس احمد بن محمد بن اسدی (بی‌تا). عدة الداعی، بی‌جا: دار الکتاب الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1405). لسان العرب، قم: نشر ادب حوزه.
استر آبادی، رضی الدین (1395). شرح شافیة ابن الحاجب، تحقیق و ضبط و شرح: محمد نور الحسن، محمد الزفزاف، محمد محیی الدین عبد الحمید، بیروت: دار الکتب العلمیة.
استر آبادی، رضی الدین (1975). شرح الرضی علی الکافیة، تهران: مؤسسه صادق.
امین، سید محسن (بی‌تا). اعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
إیجی، عضد الدین (1997). المواقف، تحقیق : عبد الرحمن عمیرة، بیروت: دار الجیل، چاپ اول.
آملی، حیدر (1382). انوارالحقیقۀ و اطوار الطریقۀ و اسرار الشریعۀ، تحقیق: سید محسن موسوی تبریزی، قم: چاپ اول.
بالی‌زاده، مصطفی (بی‌تا). شرح فصوص الحکم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1401). صحیح بخاری، بیروت: دارالفکر.
بغدادی، عبد القاهر (2003). اصول الایمان، تحقیق: ابراهیم محمّد رمضان، بیروت: دار مکتبۀ الهلال.
تفتازانی، سعد الدین (1409). شرح المقاصد، تحقیق: عبدالرحمن عمیره، قم: الشریف الرضی، الطبعه‌الاولی.
ثقفی کوفی، ابی اسحاق ابراهیم بن محمد (بی‌تا). الغارات، بی‌جا: بی‌نا.
جرجانی، علی بن محمد (1907). شرح المواقف، مصر: مطبعة السعادة، الطبعة الاولی.
جرجانی، میرسید شریف (1325). شرح المواقف، تصحیح: بدر الدین نعسانی، قم: الشریف الرضی، الطبعة الاولی.
جندی، مؤید الدین (1380). شرح فصوص الحکم، تحقیق: السید جلال الدین الآشتیانی، قم: مؤسسة بوستان کتاب (مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الاسلامی للحوزة العلمیة).
جیلی، عبد الکریم (2004). المناظر الالهیة، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
حرّ عاملی، محمد بن حسن بن علی (1409). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت، الطبعة الاولی.
حسن‌زاده آملی، حسن (1383). انسان کامل از دیدگاه نهج‌البلاغه، تهران: الف لام میم، چاپ اول.
حسن‌زاده آملی، حسن (1385). عیون مسائل النفس و سرح العیون فی شرح العیون، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
خمینی، روح‌الله (1410). تعلیقات على شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، دوم.
خویی، ابو القاسم (1395). البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الزهراء، الطبعة الرابعه.
دیلمی، حسن بن ابی الحسن (1408). اعلام الدین، قم: مؤسسه آل البیت.
ذهبی، شمس الدین محمد (1407). تاریخ الاسلام، دار الکتاب العربی، الطبعة الاولی.
ذهبی، شمس الدین محمد (1413). سیر أعلام النبلاء، بیروت: مؤسسة الرسالة، نهم.
رازی، فخر الدین (1420). تفسیر مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثالثه.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین (1404). مفردات غریب القرآن، بی‌جا: دفتر نشر الکتاب، الطبعة الثانیة.
روحی برندق، کاووس (1393). جلوه ذات، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، چاپ اول.
زبیدی، محمّد بن محمّد (1414). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر.
سبحانی، جعفر (1412). الالهیات علی هدی الکتاب و السنۀ و العقل، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیۀ، الطبعة الثالثه.
سبزواری، ملاهادی (بی‌تا). شرح الاسماء الحسنی، قم: مکتب بصیرتی.
شهرزوری، شمس الدین (1383). رسائل الشجرۀ الالهیۀ فی علوم الحقایق الربانیۀ، تصحیح و تحقیق: نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، چاپ اوّل.
صدر المتألهین، محمد (1360). شواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق: سید جلال الدین آشتیانى، مشهد،: مرکز الجامعى للنشر، دوم.
صدر المتألهین، محمد (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: دار احیاء التراث، الطبعة الثالثه.
صدوق، شیخ محمد بن علی بن حسین بن بابویه (1403). الخصال، قم: جامعه مدرسین.
صدوق، شیخ محمد بن علی بن حسین بن بابویه (بی‌تا). التوحید، تصحیح: هاشم حسینی تهرانی، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم.
طباطبایی، سید محمدحسین (1365). الرسائل التوحیدیة، قم: بی‌نا.
قیصری، محمد داود (1375). شرح فصوص الحکم قیصری، بی‌جا: انتشارات علمی و فرهنگی.
کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی (بی‌تا الف). المصباح (مصباح کفعمی)، قم: انتشارات رضی، چاپ اول.
کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی (بی‌تا ب). المقام الاسنی فی تفسیر الأسماء الحسنی، بی‌جا: بی‌نا.
کلینی، محمد (1407). الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
مازندرانی، مولی محمد صالح (1421). شرح اصول کافی، تحقیق و تعلیق: میرزا ابوالحسن شعرانی، ضبط و تصحیح: سید علی عاشور، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
مبارکفوری، أبو العلا محمد عبد الرحمن بن عبد الرحیم (1410). تحفة الاحوذی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
