رویکردی نوین در مطالعۀ تطبیقی فرجام عالم در قرآن و کیهان-شناسی مدرن | ||
| پژوهش های تفسیر تطبیقی | ||
| مقاله 4، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 20، آبان 1403، صفحه 67-92 اصل مقاله (832.44 K) | ||
| نوع مقاله: علمی و پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/ptt.2024.10219.2298 | ||
| نویسنده | ||
| علی آیت اله رفسنجانی* | ||
| مرکز علم و الهیات پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی. دانشگاه صنعتی شریف، دانشکده فیزیک. | ||
| چکیده | ||
| واژۀ السماء و مشتقات آن در قرآن ۳۱۰ مرتبه و در ۳۰۱ آیه (حدود ۵ درصد از کل آیات) به کار رفته است. تعداد قابل توجهی از این آیات مربوط به فرآیندهای پایانی عالم و تغییر و دگرگونی در نظم کنونی کیهان است. از سوی دیگر، در کیهانشناسی مدرن چندین سناریو محتمل برای فرجام عالم وجود دارد که میان هیچ‌یک از آن‌ها اتفاق نظری نیست. با فرض اینکه مفاهیم قرآنی حقایقی ثابت و متقن هستند، تطبیق گزاره‌های قرآنی با مفاهیم و گزاره‌های متغیر علمی مسئله‌ای چالش برانگیر است. در این مقاله، رویکرد نوینی را معرفی کرده‌ایم که نه تنها امکان بررسی تطبیقی میان گزاره‌های علمی و دینی را فراهم می‌کند، بلکه ابزاری را برای استخراج گزاره‌های بدیع و نظریه‌پردازی بر اساس حقایق ثابت قرآنی ارائه می‌دهد. در چارچوب این رویکرد، نشان داده‌ایم که چالش مطالعات تطبیقی میان حقایق قرآنی و گزاره‌های علمی قابل حل بوده و بعنوان نمونه نشان داده‌ایم که با فرض وقوع قیامت در چارچوب قوانین فیزیکی حاکم بر عالم مادی، طبق سه حالت کلی می‌توان تحولات آن را بر اساس فیزیک مدرن و توصیفات قرآنی توضیح داد. این رویکرد مطالعاتی قابل استفاده در مطالعات تطبیقی میان قرآن و علوم مدرن در دیگر حوزه‌ها نیز می‌باشد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| فرجام عالم؛ قیامت؛ کیهانشناسی؛ رابطۀ علم و دین؛ مطالعات تطبیقی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Novel Approach to the Comparative Study of the End Times in the Quran and Modern Cosmology | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Ali Ayatollah Rafsanjani | ||
| Institute for Science and Technology Studies (ISTS), Shahid Beheshti University, Department of Physics, Sharif University of Technology, | ||
| چکیده [English] | ||
| The word “samāʾ” (sky) and its derivatives are used 310 times in the Quran across 301 verses (about 5% of all verses). A significant number of these verses relate to the final processes of the world and the changes and transformations in the current cosmic order. On the other hand, modern cosmology presents several possible scenarios for the end times, with no consensus among them. Assuming that Quranic concepts are fixed and certain truths, aligning Quranic propositions with the ever-evolving scientific concepts is a challenging issue. In this paper, we introduce a novel approach that not only allows for a comparative study between scientific and religious propositions but also provides a tool for extracting novel propositions and theorizing based on the fixed truths of the Quran. Within the framework of this approach, we demonstrate that the challenge of comparative studies between Quranic truths and scientific propositions is solvable. As an example, we show that assuming the occurrence of the Day of Judgment within the framework of the physical laws governing the material world, its transformations can be explained based on modern physics and Quranic descriptions through three general states. Keywords: end times, Day of Judgment, cosmology in the Quran, relationship between science and religion Introduction One of the greatest challenges in comparative studies between Quranic realities and scientific theories is that Quranic propositions represent fixed and certain truths, whereas scientific propositions are always subject to change and uncertainty. In this paper, we introduce a novel approach for comparative analysis between the Quran and empirical sciences. This approach provides a suitable framework for scientific theorization and comparative studies and facilitates a deeper understanding of Quranic truths through scientific findings. As an example of applying this approach, we examine the end of the world in both the Quran and modern cosmology. Functional Approach to Quranic Concepts In the functional approach, Quranic concepts are not limited to a single instance but can manifest in any natural system that has a similar structure and function. In this approach, no definitive correspondence is established, and the instances of Quranic concepts in each natural system are defined based on the relationships and functions between the objects in that system. For example, the concept of samāʾ in the Quran is defined as an element of any natural system that possesses a relative position of elevation and supremacy over other components and serves as the location for the descent of water. The End Times in the Quran and Modern Cosmology within the Framework of the Functional Approach Based on which natural system the concept of samāʾ is applied, the comparative study of the final transformations of the world can be conducted at that level. The closest system in terms of time to its final events is the solar system. The next system involves the heavy celestial bodies and intergalactic structures. Finally, at the highest level, intergalactic systems and higher dimensions are considered. The Solar System In this conceptual system, samāʾ is considered to correspond to the Earth’s atmospheric layers. Given the predicted increase in the sun’s radius, its transformation into a red giant, and its eventual engulfment of the Earth and the Moon, many of the verses related to the end of the world can be matched with this process because, in this process, the Earth’s temperature gradually increases, leading to the melting, severe fluctuations, collapsing, combining, splitting, and ultimately the disintegration of the Earth’s atmospheric layers. All of these functions align with the final functions described for the concept of samāʾ in the Quran. Additionally, during the process of the Earth’s warming, recurring earthquakes and the subsequent release of its internal materials, along with the collapse of mountains and the leveling of Earth’s uneven terrain can be anticipated. These phenomena could be considered as potential correspondences to the events mentioned in the Quran. Intergalactic and Cosmic Systems In this system, the entire universe is considered as an instance of samāʾ. Among the various cosmological scenarios about the universe’s end, the most probable are the Heat Death and the Big Rip, which could occur simultaneously. In these scenarios, the “darkening of the stars” (inkidār al-nujūm) in the verse “And when the stars darken” [81:2] can be interpreted as the actual extinction of the stars. Additionally, the dispersion of celestial bodies due to accelerated expansion and the anthropic death of the universe could correspond to “Mawr al- samāʾ” (movement of the sky) in the verse “On the day when the heaven shall move from side to side” [52:9]. If the accelerated expansion exceeds its current rate, in the Big Rip scenario, we would face the splitting of the space-time structure, which could correspond to “Inshiqāq” (splitting) and Infiṭār (cleaving) of al- samāʾ” in the verses “When the sky is split open” [84:1] and “When the sky is rent apart” [82:1] . With continued accelerated expansion, the entire universe might be viewed as particles of dust or smoke. Inter-dimensional and Higher Dimensions In this system, higher dimensions, such as the parallel branes in the Steinhardt-Turok theory, are considered as the instance of the concept of samāʾ. In this level of comparison, when two branes collide, both will begin to expand with an intense explosion, becoming initially extremely hot and molten. Here, the splitting of the sky could signify the separation of these two branes. Similarly, after the collision, the two branes will experience strong distortion-like waves, which could align with the function of “tamūr” in verse nine of the al-Ṭūr Chapter. Conclusion Rational and textual reasons indicate that Quranic truths have interpretations that are suitable for each era. While interpretation is solely the responsibility of the Infallibles, in the context of theorization, we can also utilize Quranic truths to gain a deeper understanding of creation. This paper has shown that, in extracting dynamic theories from Quranic truths, one should not seek definitive and unique correspondence. Instead, Quranic concepts should be viewed as fixed truths that can have multiple instances in different natural systems. The criterion we have provided for discovering these instances is the functional correspondence of the instances in a natural system with Quranic truths in the conceptual system of the Quran. In this regard, we have demonstrated that when studying the end of the world, we can search for instances and similar functions in at least three natural systems. References Dyson, F. (1979). Time without end: physics and biology in an open universe. Reviews of Modern Physics, 51(3), 447–460. https://doi.org/10.1103/RevModPhys.51.447 Ellis, G. F., & Maartens, R. (2012). Relativistic Cosmology. Cambridge University Press. Adams, F. C., & Laughlin, G. (1997). A dying universe: the long-term fate and evolution of astrophysical objects. Reviews of Modern Physics, 69(2), 337–372. https://doi.org/10.1103/RevModPhys.69.337 Hawking, S., & Moss, I. (1982). Supercooled phase transitions in the very early universe. Phys. Lett. B, B110(1), 35–38. https://doi.org/10.1016/0370-2693(82)90946-7 Steinhardt, P. J., & Turok, N. (2005). The cyclic model simplified. New Astronomy Reviews, 49(2-6), 43-57. https://doi.org/10.1016/j.newar.2005.01.003 Battefeld, D., & Peter, P. (2015). A critical review of classical bouncing cosmologies. Physics Reports, 571, 1-66. https://doi.org/10.1016/j.physrep.2014.12.004 Fontaine, G., Brassard, P., & Bergeron, P. (2001). The potential of white dwarf cosmochronology. Publications of the Astronomical Society of the Pacific, 113(782) 409–435. https://doi.org/10.1086/319535 Gamow, G. (1970). My world line: An informal autobiography. Viking Press. Glanz, J. (1998). Breakthrough of the year 1998: Astronomy: Cosmic Motion Revealed. Science. 282(5397), 2156–2157. https://doi.org/10.1126/science.282.5397.2156a Schröder, K. P., & Connon Smith, R. (2008). Distant future of the Sun and Earth revisited. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 386(1), 155-163. https://doi.org/10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x * Received 4 July 2023; Received in revised from 25 October 2023; Accepted 13 November 2023; Published online 20 November 2024 Cite this article: Ayatollah Rafsanjani, A. (2024). A Novel Approach to the Comparative Study of the End Times in the Quran and Modern Cosmology. Comparative Interpretation Research, 10(2), 67‑92. https://doi.org/10.22091/ptt.2024.10219.2298 Publisher: University of Qom © The Author(s) | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| The fate of the universe, The resurrection, Cosmology, The relationship between science and religion, Comparative studies | ||
|
سایر فایل های مرتبط با مقاله
|
||
| اصل مقاله | ||
|
رویکردی نوین در مطالعۀ تطبیقی فرجام عالم در قرآن و کیهانشناسی مدرن پژوهشگر، مرکز علم و الهیات، پژوهشکدۀ مطالعات بنیادین علم و فناوری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. رایانامه: aliayat@physics.sharif.edu
چکیده واژۀ «سماء» و مشتقات آن در قرآن ۳۱۰ مرتبه و در ۳۰۱ آیه (حدود ۵ درصد از کل آیات) به کار رفته است. تعداد چشمگیری از این آیات مربوط به فرایندهای پایانی عالم و تغییر و دگرگونی در نظم کنونی کیهان است. از سوی دیگر، در کیهانشناسی مدرن چندین سناریوی محتمل برای فرجام عالم وجود دارد که میان هیچ‌یک از آن‌ها اتفاق‌نظری نیست. با فرض اینکه مفاهیم قرآنی حقایقی ثابت و متقن هستند، تطبیق گزاره‌های قرآنی با مفاهیم و گزاره‌های متغیر علمی مسئله‌ای چالش‌برانگیز است. در این مقاله، رویکرد نوینی را معرفی نموده‌ایم که نه‌تنها امکان بررسی تطبیقی میان گزاره‌های علمی و دینی را فراهم می‌کند، بلکه ابزاری را برای استخراج گزاره‌های بدیع و نظریه‌پردازی براساس حقایق ثابت قرآنی ارائه می‌دهد. در چارچوب این رویکرد، نشان داده‌ایم که چالش مطالعات تطبیقی میان حقایق قرآنی و گزاره‌های علمی حل‌شدنی است و به‌عنوان نمونه نشان داده‌ایم که با فرض وقوع قیامت در چارچوب قوانین فیزیکی حاکم بر عالم مادی، طبق سه حالت کلی می‌توان تحولات آن را براساس فیزیک مدرن و توصیفات قرآنی توضیح داد. کلیدواژگان: فرجام عالم، قیامت، کیهانشناسی در قرآن، رابطۀ علم و دین مقدمهیکی از بزرگ‌ترین چالش‌های مطالعات تطبیقی میان حقایق قرآنی و نظریات علمی این است که گزاره‌های قرآنی بیانگر حقایقی متقن و ثابت‌اند، درحالی‌که گزاره‌های علمی همواره با تغییر و عدم قطعیت همراه‌اند. در این مقاله، رویکرد نوینی را در بررسی تطبیقی میان قرآن و علوم‌تجربی معرفی می‌نماییم. این رویکرد بستر مناسبی را برای نظریه‌پردازی‌های علمی و مطالعات تطبیقی فراهم آورده و امکان فهم بیشتر حقایق قرآنی را با استفاده از یافته‌های علمی فراهم می‌آورد. همچنین، به‌عنوان یک نمونه از کاربرد این رویکرد، فرجام عالم را در قرآن و کیهانشناسی مدرن بررسی نموده‌ایم. رویکرد عملکردی به مفاهیم قرآنیدر رویکرد عملکردی، مفاهیم قرآنی محدود به یک مصداق نیست، بلکه می‌تواند در هر نظام طبیعی‌ای که دارای ساختار و عملکردهای مشابه است تجلی نمایند. در این رویکرد، هیچ‌گاه تطبیق قطعی داده نمی‌شود و مصادیق مفاهیم قرآنی در هر نظام طبیعی، با توجه به رابطۀ اشیاء درون آن نظام و عملکردهایی که نسبت به یکدیگر دارند، تعریف می‌گردند. برای مثال، مفهوم «سماء» در قرآن به‌عنوان عنصری از هر نظام طبیعی‌ست که نسبت بالا بودن و علو را به دیگر اجزا دارد و محل نزول آب است. فرجام عالم در قرآن و کیهانشناسی مدرن در چارچوب رویکرد عملکردیبراساس اینکه مصداق مفهوم «سماء» در کدام نظام طبیعی در نظر گرفته شود، می‌توان در آن سطح به مطالعۀ تطبیقی تحولات نهایی عالم پرداخت. نزدیک‌ترین نظام از نظر زمانی به رویدادهای پایانیِ خودْ منظومۀ شمسی است. نظام بعدی در سطحِ اجرام سنگین کیهانی و ساختارهای میان‌کهکشانی است. در سطح آخر نیز نظامات میان‌کیهانی و ابعاد بالاتر قرار دارند. نظام منظومه شمسیدر این نظام مفهومی، «سماء» مطابق با لایه‌های جوی کرۀ زمین در نظر گرفته می‌شود. با توجه به پیش‌بینی افزایش شعاع خورشید در منظومه شمسی، تبدیل آن به غول سرخ و در نهایت بلعیده شدن زمین و ماه توسط آن، می‌توان بسیاری از آیات مرتبط با فرجام عالم را در این فرایند مطابقت داد؛چراکه در این فرایند دمای زمین به‌مرور افزایش داشته و این افزایش دما باعث گداخته شدن، نوسانات شدید، درهم فرورفتن، ترکیب شدن، شکافته شدن و در نهایت ازهم‌گسیخته شدن لایه‌های جو زمین می‌شود. تمام این عملکردها در تطابق با عملکردهای پایانی ذکر شده برای مفهوم «سماء» در قرآن هستند. همچنین در فرآیند گرمایش زمین می‌توان زلزله‌های پیاپی در زمین و در نتیجۀ آن خروج مواد درونی آن و درهم‌کوبیده شدن کوه‌ها و از بین رفتن ناهمواری‌های زمین را پیش‌بینی کرد که می‌توانند به عنوان احتمالات تطبیقی با وقایع مذکور در قرآن باشند. نظام میان‌کهکشانی و کیهانیدر این نظام، کل کیهان به‌عنوان مصداق «سماء» در نظر گرفته می‌شود. در میان سناریوهای گوناگون علم کیهانشناسی در مورد سرانجام کیهان، محتمل‌ترین سناریوها مرگ گرمایی و مه‌شکافت هستند که می‌توانند در یک راستا رخ دهند. در این سناریوها، «انکدار النجوم» (تاریکی ستارگان) در آیۀ «وَإِذَا النُّجُومُ انْکَدَرَتْ» (تکویر: 2) را می‌توان به همان معنای خاموشی واقعی ستارگان در نظر گرفت. همچنین، شاید بتوان پراکنده شدن اجرام آسمانی به‌واسطۀ انبساط شتاب‌دار و مرگ آنتروپیک کیهان را همان «مَوْر السَّمَاءُ » (جنبش آسمان) در آیۀ «یَوْمَ تَمُورُ السَّمَاءُ مَوْرًا» (طور: ۹) در نظر گرفت. اگر انبساط شتاب‌دار کمی بیش از چیزی که هست باشد، در سناریوی مه‌شکافت با شکافت ساختار فضا‌ــ‌زمان مواجهیم که می‌توان آن را با «انشقاق و انفطار السَّمَاءُ» (شکافته شدن آسمان) در آیۀ «إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ» (انشقاق: 1) و «إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ» (انفطار: 1) مطابقت داد. با ادامۀ انبساط شتاب‌دار، شاید بتوان به کل کیهان به چشم ذرات غبار یا دود نگاه کرد. نظام میان‌کیهانی و ابعاد بالاتردر این نظام، ابعاد بالاتر، یعنی ابررویه‌های موازی در نظریۀ اشتاینهارد‌‌ــ‌توراک، به‌عنوان مصداق مفهوم «سماء» در نظر گرفته می‌شود. در این سطح تطبیقی، با برخورد دو ابررویه، هر دو آن‌ها با انفجاری شدید شروع به گسترش کرده و در نتیجه، در ابتدا، بسیار داغ و گداخته خواهند بود. در اینجا، شاید شکافته شدن آسمان به معنای جدایی این دو رویه از یکدیگر باشد. همچنین، دو صفحه، پس از برخورد، نوسانات اعوجاج‌گونۀ شدیدی خواهند داشت که می‌توانند با عملکرد «تمور» در آیۀ 9 طور مطابقت داشته باشند. نتیجهگیریدلایل عقلی و نقلی حاکی از آن است که حقایق قرآنی تأویل‌هایی متناسب با هر زمان دارند. اگرچه تأویل تنها بر عهدۀ معصوم است، ما نیز در مقام نظریه‌پردازی می‌توانیم از حقایق قرآنی برای شناخت عمیق‌تر خلقت بهره بگیریم. در این مقاله نشان داده شده است که برای استخراج نظریاتی پویا از حقایق قرآنی نباید به دنبال تطابقات قطعی و یکتا بود، بلکه باید به مفاهیم قرآنی به‌عنوان حقایقی ثابت نگاه کرد که می‌توانند در نظامات گوناگون طبیعت مصادیق مختلفی داشته باشند. معیاری که ما برای کشف این مصادیق ارائه نموده‌ایم تطابق عملکردی مصادیق در نظام طبیعی با حقایق قرآنی در نظام مفهومی قرآن است. در این راستا نشان دادیم که برای بررسی فرجام عالم می‌توانیم حداقل در سه نظام طبیعی به دنبال مصادیق و عملکردهای مشابه باشیم. منابعDyson, F. (1979). Time Without End: Physics and Biology in an open universe. Reviews of Modern Physics. 51(3), 447–460. https://doi.org/10.1103/RevModPhys.51.447 Ellis, G. F., & Maartens, R. &. (2012). Relativistic Cosmology. Cambridge University Press. Adams, F. C., & Laughlin, G. (1997). A dying universe: the long-term fate and evolution of astrophysical objects. Reviews of Modern Physics. 69 (2), 337–372. https://doi.org/10.1103/RevModPhys.69.337 Hawking, S., & Moss , I. (1982). Supercooled phase transitions in the very early universe. Phys. Lett. B, B110(1), 35–38. https://doi.org/10.1016/0370-2693(82)90946-7 Steinhardt, P. J., & Turok, N. (2005). The Cyclic Model Simplified. New Astronomy Reviews, 49(2-6), 43-57. https://doi.org/10.1016/j.newar.2005.01.003 Battefeld, D., & Peter, P. (2015). A critical review of classical bouncing cosmologies. Physics Reports, 571, 1-66 . https://doi.org/10.1016/j.physrep.2014.12.004 Fontaine, G., Brassard, P., & Bergeron, P. (2001). The Potential of White Dwarf Cosmochronology. Publications of the Astronomical Society of the Pacific, 113(782) 409–435. https://doi.org/10.1086/319535 Gamow, G. (1970). My world line: An informal autobiography. Viking Press. Glanz, J. (1998). Breakthrough of the year 1998. Astronomy: Cosmic Motion Revealed. Science. 282(5397), 2156–2157. https://doi.org/10.1126/science.282.5397.2156a Schröder, K. P., & Connon Smith, R. (2008). Distant future of the Sun and Earth revisited. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 386(1), 155-163. https://doi.org/10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x
| ||
| مراجع | ||
|
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (۱۴۰۳ق). بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. موسسة الوفاء.
نعمانی، محمد بن إبراهیم. (۱۳۹۷ ق). الغیبة للنعمانی. نشر صدوق.
طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۷۴). المیزان فی تفسیر القرآن. دفتر انتشارات اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۱). وحی و نبوت در قرآن. اسراء.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۲ش). نزاهت قرآن از تحریف. اسراء.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۳۸۰). تفسیر نمونه. دار الکتب الإسلامیة.
طباطبایی، محمدعلی. (۱۴۰۱). تفسیر در کشاکش کلام و کیهانشناسی؛ مطالعۀ موردی ستون‌های آسمان. مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، ۶(۱)، ۴۹-۸۶. https://doi.org/10.22034/isqs.2022.39786.1898
مسترحمی، سید عیسی. (۱۳۹۴). عناصر مادّی آفرینش جهان از منظر قرآن و کیهانشناسی. مطالعات تفسیری، ۶(۲۴)، ۱56-141.
مسترحمی، سید عیسی؛ و مؤدب، سید رضا. (۱۳۹۷). مطالعه تطبیقی مدل‌های آغاز آفرینش از منظر قرآن و کیهانشناسی. رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث، ۵۰(۱)، ۶۷-۷۹. https://doi.org/10.22067/naqhs.v50i1.47107
کریمی، محمود؛ و موسوی، سید مهران. (۱۳۹۶). آغاز پیدایش جهان در تفسیر آیات و آخرین یافته‌های کیهانشناسی. مطالعات تفسیری، ۸(۳۰)، ۴۳-۶۰.
قائمی‌نیا، علیرضا؛ و آزادی، محسن. (۱۳۹۳). رابطه علم و دین در مسئله کیهانشناسی از دیدگاه المنار و المیزان. قبسات، ۱۹(۷۴) ۲۱-۴۴.
آیت‌اله رفسنجانی، علی؛ و نیاسری، حسین. (۱۳۹۸). بررسی کاربرد رویکرد عملکردی در استخراج مفاهیم علمی از قرآن کریم. پنجمین همایش ملی اعجاز قرآن، تهران، ۲۲۲-۲۳۲.
نیاسری، حسین؛ و آیت‌اله رفسنجانی، علی. (۱۳۹۸). نگرشی نو به سماء دخانی (آسمان) به‌عنوان ساختار اطلاعاتی و کنترل‌کنندۀ ارض (زمین). پنجمین همایش ملی اعجاز قرآن، تهران، ۲۶-۴۰. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 485 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 144 |
||
