سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه قم

مباشری, محبوبه, واعظ زاده, فائزه. (1403). تحلیل خلاقیت‌های زبانی روزبهان بقلی در «شرح شطحیات» با تکیه بر الگوی ارتباطی یاکوبسن. پژوهش‌های فلسفی -کلامی, 13(24), 149-164. doi: 10.22091/jls.2024.10527.1591
محبوبه مباشری; فائزه واعظ زاده. "تحلیل خلاقیت‌های زبانی روزبهان بقلی در «شرح شطحیات» با تکیه بر الگوی ارتباطی یاکوبسن". پژوهش‌های فلسفی -کلامی, 13, 24, 1403, 149-164. doi: 10.22091/jls.2024.10527.1591
مباشری, محبوبه, واعظ زاده, فائزه. (1403). 'تحلیل خلاقیت‌های زبانی روزبهان بقلی در «شرح شطحیات» با تکیه بر الگوی ارتباطی یاکوبسن', پژوهش‌های فلسفی -کلامی, 13(24), pp. 149-164. doi: 10.22091/jls.2024.10527.1591
مباشری, محبوبه, واعظ زاده, فائزه. تحلیل خلاقیت‌های زبانی روزبهان بقلی در «شرح شطحیات» با تکیه بر الگوی ارتباطی یاکوبسن. پژوهش‌های فلسفی -کلامی, 1403; 13(24): 149-164. doi: 10.22091/jls.2024.10527.1591

تحلیل خلاقیت‌های زبانی روزبهان بقلی در «شرح شطحیات» با تکیه بر الگوی ارتباطی یاکوبسن

پژوهش های دستوری و بلاغی
مقاله 9، دوره 13، شماره 24، اسفند 1402، صفحه 149-164    اصل مقاله (740.84 K)
نوع مقاله: دستوری-بلاغی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/jls.2024.10527.1591
نویسندگان
محبوبه مباشری* 1؛ فائزه واعظ زاده2
1دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
2دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
چکیده
تحقیق حاضر با هدف شناسایی ویژگی‌های زبانی و نیز خلاقیت‌های بیانی روزبهان بقلی شیرازی، به تحلیل «شرح شطحیات» با تکیه بر «الگوی ارتباطی» رومن یاکوبسن (1982-1896) پرداخته است. نتایج تحلیل نشان می‌دهد که روزبهان در فرایند ارتباط میان خود و انواع مخاطبان خویش، از ظرفیت‌های زبان در نقش‌های شش‌گانه آن، شامل: ارجاعی، عاطفی، ترغیبی، همدلی، فرازبانی و ادبی (شعری) بهره گرفته است. در این میان، به دلیل این که هدف نویسنده رمزگشایی از شطحیات عارفان نامدار بوده، «نقش ارجاعی» و گزاره‌های خبری بیشترین فراوانی کاربرد را به خود اختصاص داده است. روزبهان همچنین با بهره‌گیری گسترده از آیات قرآن و احادیث از جهت اشتراک فکری و عقیدتی، با مخاطب همدلی ایجاد کرده است. این ویژگی اگرچه در حوزه مفهومی «نقش همدلی» الگوی یاکوبسن قرار دارد، اما متفاوت از این الگو و در زمره خلاقیت‌های زبانی روزبهان محسوب است. «نقش ترغیبی» شرح شطحیات به شکل خطاب قرار دادن تمام پدیده‌های هستی نمود یافته و «نقش فرازبانی» در شرح شطحیات برای شرح بیش از 200 اصطلاح علمی تصوف به کار رفته است. «نقش ادبی/ شعری» پیام در این اثر بسیار پربسامد است و به دلیل برخورداری روزبهان از تجربیات ناب شخصی و شهودی و تعبیرهای خلاقانه وی، ذهنیت استعاره گرا بر شرح شطحیات حاکم شده است. با این حال، از میان انواع نقش‌ها «نقش عاطفی» به دلیل این که زبان حال گوینده و احساس خاص او درباره گفته‌هایش است، نمود بارزتری یافته، به‌گونه‌ای که بر تمامی گزاره‌ها و حتی گزاره‌های ارجاعی تسلّط دارد.
کلیدواژه‌ها
ادبیات عرفانی؛ الگوی ارتباطی؛ روزبهان بقلی؛ رومن یاکوبسن؛ شرح شطحیات
عنوان مقاله [English]
Analysis of Rozbahan Baghli's Linguistic Creativity in "Sharhe Shahtiyat" Based on Jacobsen's Communication Model
نویسندگان [English]
Mahboobeh Mobasheri1؛ Faezeh Waezzadeh2
1Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran
2PhD student of Persian language and literature, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]
With the aim of identifying the linguistic features and expressive creativity of Rozbahan Baghli Shirazi, the present research has analyzed the "Sharhe Shathiyat" based on Roman Jacobsen’s (1982-1896)"Communication Pattern". The results of the analysis show that in the process of communication between himself and his audience, Roozbahan has used the capacities of language in its six roles, including: referential, emotional, persuasive, empathetic, meta-linguistic and literary (poetic). In the meantime, due to the fact that the author's goal was to decipher the shenanigans of famous mystics, the "referential role" and news reports have been used the most frequently. Roozbahan has also created empathy with the audience by widely using Quranic verses and hadiths in terms of intellectual and ideological sharing. Although this feature is in the conceptual field of the "role of empathy" of Jacobsen's model, it is different from this model and is considered among Rozbahan's linguistic creativities. The "persuasive role" of Sharhe Shathiyat is manifested in the form of addressing all the phenomena of existence, and the "paralinguistic role" in Sharhe Shathiyat is used to describe more than 200 scientific terms of Sufism. Payam's "literary/poetic role" is very frequent in this work, and due to Roozbahan's pure personal and intuitive experiences and his creative interpretations, the metaphorical mentality has dominated the Sharhe Shathiyat. However, among the types of roles, "emotional role" is more prominent because it is the present language of the speaker and his special feeling about what he said, in such a way that it dominates all propositions and even referential propositions.
کلیدواژه‌ها [English]
Mystic literature, Communication model, Rozbahan Baghli, Roman Jacobsen, Sharhe Shathiyat
مراجع
  1. احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن. چاپ چهارم. تهران: مرکز.
  2. آقابابایی، سمیّه؛ صفوی، کورش. (1395). «نقش‌های زبانی یاکوبسن». متن پژوهی ادبی. سال 20. شمارة 69. صص: 34- 7.
  3. باقری، مهری. (1393). مقدمات زبان‌شناسی. چاپ 19. تهران: قطره.
  4. پورنامداریان، تقی. (1364). رمز و داستان‌‌های رمزی در ادب فارسی. چاپ اول. تهران: علمی- فرهنگی.
  5. پورنامداریان، تقی؛ رستاد، الهام. (1393). «بررسی و تحلیل کاربرد آیات و احادیث در شرح شطحیات روزبهان بقلی». متن پژوهی ادبی. شمارة 58. صص: 28- 7.
  6. چهار لنگ علی ضامنی، فرزانه؛ مهرکی، ایرج. (1400). «بررسی قطب استعاری و مجازی در شرح شطحیات روزبهان بر اساس نظریه رومن یاکوبسن». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال 17. شمارة 65. صص: 67- 39.
  7. خلیلی، علی‌اصغر؛ حسن‌پور آلاشتی، حسین؛ ستّاری، رضا و سیاوش حق‌‌جو. (1396). «بررسی و تحلیل تصویر در شرح شطحیات روزبهان بقلی شیرازی». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). سال 11. شمارة 4. صص: 40- 23.
  8. روزبهان بقلی. (1360). شرح شطحیات روزبهان بقلی. به تصحیح هنری کربن. تهران: انجمن ایران‌‌شناسی فرانسه.
  9. سجودی، فرزان. (1380). ساختگرایی، پساساختگرایی و مطالعات ادبی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  10. شفیعی‌‌کدکنی، محمّدرضا. (1368). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
  11. شفیعی‌‌کدکنی، محمّدرضا. (1392). زبان شعر در نثر صوفیانه. تهران: سخن.
  12. صفوی، کورش. (1391). آشنایی با زبان‌شناسی در مطالعات ادب فارسی. تهران: علمی.
  13. صفوی، کورش. (1394). از زبان‌شناسی به ادبیات. تهران: سورة مهر.
  14. علوی مقدم، مهیار. (1377). نظریه‌های نقد ادبی معاصر. چاپ دوم. تهران: سمت.
  15. غلامرضایی، محمّد. (1388). سبک‌‌شناسی نثرهای صوفیانه. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  16. فالر، راجر؛ یاکوبسن، رومن؛ لاج، دیوید و پیتر بری. (1381). زبان‌شناسی و نقد ادبی. ترجمة مریم خوزان و حسین پاینده. تهران: نی.
  17. فتوحی رودمعجنی، محمود. (1389). «از کلام متمکن تا کلام مغلوب (بازشناسی دو گونه نوشتار در نثر صوفیانه)». نقد ادبی. سال 3. شمارة 10. صص: 62- 35.
  18. قویمی، مهوش. (1365). «زبان‌شناسی و کاربرد آن در ادبیات: پیدایش نقد ساختاری». زبان‌شناسی. شمارة 1. صص: 89- 77.
  19. ناصح، محمّدامین. (1388). «بررسی رویکردهای زبانی در پژوهش‌های زبان و ادبیات». جستارهای ادبی. شمارة 188. صص: 163- 147.
  20. هاوکس، ترنس. (1390). استعاره. ترجمة فرزانه طاهری. چاپ چهارم. تهران: مرکز.
  21. یاکوبسن، رومن. (1381). زبانشناسی و شعرشناسی (زبانشناسی و نقد ادبی). ترجمة حسین پاینده. تهران: نی.
  22. یاکوبسن، رومن. (1386). زبان‌شناسی و نقد ادبی. ترجمة مریم خوزان و حسین پاینده. تهران: نی.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 329
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 351