معمای ترولی؛ تحلیل تطبیقی از منظر فقه امامیه و حقوق آمریکا | ||
| پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب | ||
| دوره 11، شماره 3 - شماره پیاپی 41، مهر 1403، صفحه 41-64 اصل مقاله (2.37 M) | ||
| نوع مقاله: علمی و پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/csiw.2024.9671.2438 | ||
| نویسنده | ||
| رضا پورمحمدی* | ||
| استادیار گروه فقه و حقوق، پژوهشکده زن و خانواده. | ||
| چکیده | ||
| آیا می‌توان جانِ انسان‌های بی‌گناه را وسیله‌ای برای نجات تعداد بیشتری از انسان‌های دیگر قرار داد؟ آیا می‌توان برای جلوگیری از کودک‌آزاری اقدام به آدم‌ربایی نمود؟ به‌صورت کلی، آیا در این موارد هدف وسیله را توجیه می‌کند یا خیر؟ در فضای آکادمیک، این پرسش‌ها ذیل مسئله‌ای با عنوان «معمای ترولی» مورد واکاوی قرار گرفته و تاکنون پاسخ‌های متعددی از سوی پژوهشگران به آن داده شده است. در این نوشتار نگارنده سعی می‌کند تا بر اساس مبانیِ پذیرفته شده نزد فقیهان امامیه، به حل معمای ترولی بپردازد؛ اما با توجه به وجودِ ادبیات مفصّل حول این بحث در حقوق آمریکا، بحث را به‌صورت تحلیل تطبیقی با حقوق آمریکا ارائه خواهد شد. خلاصه آنکه فقیهان امامیه و همچنین حقوق‌دانان آمریکایی باور دارند که هدف وسیله را توجیه می‌کند و می‌توان جانِ عده‌ای را برای نجات جمعیت بیشتری فدا کرد. جهت اثبات این ادعا، در فقه امامیه تمرکز نگارنده بر مباحث تزاحم و مشخصاً قاعده «دفع أفسد به فاسد» است، همان‌طور که در حقوق آمریکا نیز بحث با محوریت قاعده «شرّ کمتر» ارائه خواهد شد. | ||
تازه های تحقیق | ||
مقاله با این پرسش آغاز شد که «آیا می‌توان برای نجات جانِ افراد بیشتر، اهرم ترولی را کشید و جانِ افراد کمتر را وسیله‌ای برای نجات افراد بیشتر قرار داد»؟ در این رابطه پاسخ مشخصی از سوی فقیهان امامیه ارائه نشده است؛ اما نگارنده تلاش کرد برخاسته از برخی مستندات فقهی، بر جواز کشیدن اهرم ترولی استدلال کند. خلاصه آنکه فقیهان نیز همانند حقوق‌دانان آمریکایی اجازه می‌دهند تا اهرم را بکشید. البته فقیهان کشیدن اهرم را شرعاً واجب و آمریکایی‌ها صرفاً آن را جایز می‌دانند. شایسته است پژوهشگران بعدی به امور ذیل توجه کند: پذیرش بدونِ ضابطهٔ «قاعده دفع أفسد به فاسد» می‌تواند اساس و فلسفهٔ وجودیِ تقنین و تشریع را زیر سؤال ببرد. پیش‌تر بیان شد که برخی همچون شهید صدر تأکید می‌ورزند هر حکم شرعی عقلاً مقیّد به عدم وجود حکم دیگری با اهمیت بالاتری است. مثلاً ورود به ملک غیر، حرام است مادامی که نجات جانِ شخص دیگری متوقف بر آن نباشد یا قتل نفس محترم حرام است مادامی که نجات جان کثیری از انسان‌ها متوقف بر آن نباشد. ممکن است از فردا همان عابر پیاده‌ای که اهرم را کشید روانهٔ کوچه و بازار شده و با استناد به قاعدهٔ «دفع أفسد به فاسد» مرتکب انواع فسق و فجور گردد. مثلاً به بانک دستبرد برده و بگوید برای نجاتِ جان کودکان سرطانی چنین کردم؛ رئیس‌جمهوری را ترور کند و بگوید برای جلوگیری از جنگ‌های آتی چنین کردم. در این صورت دیگر سنگ روی سنگ بند نخواهد شد و اساساً عبارات قوانین هیچ اعتباری نخواهند داشت (برای مطالعه بیشتر، ر.ک: پورمحمدی، 1402: 121). دقیقاً به همین دلیل است که برخی حقوق‌دانان از اساس با وجودِ قاعدهٔ دفع أفسد به فاسد مشکل دارند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| دفع أفسد به فاسد؛ أهمّ و مهمّ؛ اضطرار؛ تزاحم؛ قتل عمد | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Trolley Problem; Comparative Study of Islamic Jurisprudence and American Law | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Reza Pourmohammadi | ||
| Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Law, Women and Family Research Institute, | ||
| چکیده [English] | ||
| Can the lives of innocent people be used as a means to save more people? Can we kidnap a person to prevent child abuse? In general, does the end justify the means in these cases? In the academic space, these questions have been explored under the title ‘Trolley Problem’ and numerous answers have been given by researchers so far. In this article, the author attempts to solve the trolley problem based on the principles accepted by Imamieh jurists; however, given the existence of detailed literature on this topic in American law, the discussion will be presented as a comparative analysis with American law. In short, Imamieh jurists, as well as American lawyers, believe that the end justifies the means and that the lives of some can be sacrificed to save a larger population. To prove this claim, in Islamic jurisprudence, the author focuses on the issues of interference, specifically the rule of ‘repelling the most corruption with corruptionist’. as in American law, the discussion also will focus on the rule of ‘lesser evil’. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| repelling the most corruption with corruptionist, the most important and important, necessity, interference, murder | ||
| مراجع | ||
|
آشتیانی، محمدحسن بن جعفر. (1429 ق). بحر الفوائد فی شرح الفرائد. چاپ 1، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
آیتی، سید محمدرضا؛ گل‌محمدی، هوشنگ؛ رحمان ستایش، محمدکاظم. (1401). بررسی فقهی و حقوقی کارآمدی قاعده دفع أفسد به فاسد. پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 67(18).
ابن برّاج، عبدالعزیز. (1411 ق). جواهر الفقه. چاپ 1، قم: جامعة المدرسین.
اصفهانی، محمدحسین. (1409 ق). بحوث فی الأصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
انصاری، محمدعلی (1415 ق). الموسوعة الفقهیة المیسرة. چاپ 1، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
باقری، محسن. (8- 9- 1387). هفته‌نامه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی رفسنجان. بی‌نا.
بروجردی، حسین. (1394). الرسائل الفقهیه، چاپ 1، قم: معالم اهل‌البیت(ع).
پورمحمدی، رضا. (1402). درآمدی بر تفسیر حقوقی. چاپ 1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
پورمحمدی، رضا، صالحی مازندرانی، محمد. (1399). نظریه اصول فهم عرفی: شناخت علل وقایع از منظر فقه و حقوق. چاپ 1، قم: دار الفکر.
پورمحمدی، رضا؛ محقق داماد، سید مصطفی. (1400). «اصول شناخت علل وقایع از منظر فقه امامیه و حقوق انگلستان». پژوهش‌های تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 8(4).
جبعی عاملی، زین‌الدین بن علی. (1413 ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. چاپ 1، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیة.
حاج عاملی، محمدحسین. (1424 ق). إرشاد العقول الی مباحث الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله سبحانی)، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
حائری یزدی، عبدالکریم. (1418 ق). دررالفوائد. چاپ 1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
حر عاملی، محمد بن حس. (1409 ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. چاپ 3، قم: مؤسسه آل‌البیت (لإحیاء التراث.
حلی، حسن بن یوسف. (1420 ق). تحریر الأحکام. چاپ 1، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
خمینی، سید روح الله. (1381). الاستصحاب. چاپ 1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، سید مصطفی. (1376). تحریرات فی الأصول. چاپ 1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خویی، سید ابوالقاسم. (1352). أجود التقریرات (تقریرات درس خارج میرزای نائینی). چاپ 1، قم: مطبعه العرفان.
خویی، سید ابوالقاسم. (1418 ق). موسوعة الإمام الخوئی. چاپ 1، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
روحانی، محمد صادق. (1429 ق). منهاج الفقاهة. چاپ 5، قم: أنوار الهدی.
سند، محمد. (1432 ق). بحوث فی القواعد الفقهیه، چاپ 1، بیروت: دارالمتقین.
طباطبایی، سیدعلی. (1418 ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. چاپ 2، قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
طوسی، محمد بن حسن. (1387). المبسوط فی فقه الإمامیة. چاپ 3، تهران: مکتبة المرتضویة.
علی‌آبادی، عبدالصمد، اسلامی، رضا. (1394). واکاوی قاعده دفع أفسد به فاسد از دیدگاه مذاهب فقهی. پژوهشنامه مذاهب اسلامی، 3(2).
غفاری فارسانی، بهنام. (1394). «تکلیف به نجات جان افراد در معرض خطر و ضمانت اجراهای آن در آرای فقهای امامیه». فصلنامه قضاوت، 15(84).
فاضل هندی، محمد بن حسن. (1416 ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. چاپ 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فخرالمحققین، محمد بن حسن. (1387). إیضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد. چاپ 1، قم: اسماعیلیان.
فقیه، محمدتقی. (1407 ق). قواعد الفقیه. چاپ 2، بیروت: دارالأضواء.
قائنی، محمد. (1424 ق). المبسوط فی فقه المسائل المعاصرة (المسائل الطبیة). چاپ 1، قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار(ع).
کاظمی خراسانی، محمدعلی. (1376). فوائد الاُصول (تقریرات درس خارج میرزای نائینی). چاپ 1، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1363). الکافی. چاپ 5، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کاشف الغطاء، جعفر. (1422 ق). کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
محقق‌داماد، سیدمصطفی؛ پورمحمدی، رضا؛ حسینی نسب، سیدمصطفی. (1401). اصول فقه تحلیلی؛ دفتر اول: تفسیر فقهی. چاپ 1، قم: بوستان کتاب.
مدرسی، سیدمحمد رضا. (1393). مقالات فقهی (معونة الظالمین، الولایة من قبل الجائر و جوائز السلطان). چاپ 1، قم: دارالتفسیر.
مراغی، سید میر عبد الفتاح. (1417). العناوین الفقهیة. چاپ 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مظفر، محمد رضا. (1375 ش). أصول الفقه. چاپ 5، اسماعیلیان، قم.
موسوی خوانساری، احمد. (1355). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. چاپ 2، قم: مکتبة الصدوق.
نجفی، محمدحسن بن باقر. (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. چاپ 7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
هاشمی شاهرودی، محمود. (1417 ق). بحوث فی علم الأصول (تقریرات درس خارج شهید صدر). چاپ 3، قم: مؤسسه دائرة معارف الفقه الاسلامی.
References Alexander, L. (1997). Is Morality like the Tax Code? Michigan Law Review, 95(6), 1839-1850. https://doi.org/10.2307/1290027 Alexander, L. (1999). Unified Excuse of Preemptive Self-Protection. Notre Dame Law Review, 74(5), 1475. Alexander, L. (2002). Criminal Liability for Omissions: An Inventory of Issues. In S. Shute & A. Simester (Eds.), Criminal Law Theory: Doctrines of the General Part (p. 0). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199243495.003.0006 Alexander, L. (2005a). Lesser Evils: A Closer Look at the Paradigmatic Justification. Law and Philosophy, 24(6), 611-643. Arnolds, E. B., & Garland, N. F. (1974). The Defense of Necessity in Criminal Law: The Right to Choose the Lesser Evil. The Journal of Criminal Law and Criminology (1973-), 65(3), 289-301. https://doi.org/10.2307/1142600 Arnolds, E., & Garland, N. (1975). The Defense of Necessity in Criminal Law: The Right to Choose the Lesser Evil. Journal of Criminal Law and Criminology, 65(3), 289. Barrows, N. a. (1940). Blow All Ballast! Harrap. Berman, M. N. (2005). Lesser Evils and Justification: A Less Close Look. Law and Philosophy, 24(6), 681-709. Bonnie, R. J. (Ed.). (1997). Criminal Law. Foundation Press. Brody, D. C., Acker, J. R., & Logan, W. A. (2001). Criminal Law. Jones & Bartlett Learning. Cathcart, T. (2013). The Trolley Problem, or Would You Throw the Fat Guy Off the Bridge?: A Philosophical Conundrum (Illustrated edition). Workman Publishing Company. Cohan, J. (2006). Homicide by Necessity. Chapman Law Review, 10(1), 119. Dougherty, M. V. (2011). Moral Dilemmas in Medieval Thought: From Gratian to Aquinas. Cambridge University Press. Edmonds, D. (2015). Would You Kill the Fat Man?: The Trolley Problem and What Your Answer Tells Us about Right and Wrong (Reprint edition). Princeton University Press. Feinberg, J. (1978). Voluntary Euthanasia and the Inalienable Right to Life. Philosophy & Public Affairs, 7(2), 93-123. Ferzan, K. K. (2005). Justifying Self-Defense. Law and Philosophy, 2(6), 711-749. Fischer, J. M. (1991). Tooley and the Trolley. Philosophical Studies: An International Journal for Philosophy in the Analytic Tradition, 62(1), 93-100. FitzPatrick, W. J. (2009). Thomson’s turnabout on the trolley. Analysis, 69(4), 636-643. Foot, P. (2002). The Problem of Abortion and the Doctrine of the Double Effect*. In P. Foot (Ed.), Virtues and Vices: And other essays in moral philosophy (p. 0). Frowe, H. (2018). Lesser-Evil Justifications for Harming: Why We’re Required to Turn the Trolley. The Philosophical Quarterly, 68(272), 460-480. Glazebrook, P. R. (1972). The Necessity Plea in English Criminal Law. The Cambridge Law Journal, 30(1), 87-119. Gorr, M. (1990). Thomson and the Trolley Problem. Philosophical Studies: An International Journal for Philosophy in the Analytic Tradition, 59(1), 91-100. Hanson, N. (2001). The Custom of the Sea: A Shocking True Tale of Shipwreck, Murder, and the Last Taboo (1st edition). Wiley. Hoffe, O. (2010). Aristotle’s “Nicomachean Ethics.” BRILL. Jenkins, R., Cerný, D., & Hríbek, T. (Eds.). (2022). Autonomous Vehicle Ethics: The Trolley Problem and Beyond. Oxford University Press. Kamm, F. M. (1998). Morality, Mortality: Volume I: Death and Whom to Save from It. Oxford University Press. Kamm, F. M. (2007). Intricate ethics: Rights, responsibilities, and permissible harm. Oxford University Press. Kamm, F. M. (2015). The Trolley Problem Mysteries (E. Rakowski, Ed.; 1st edition). Oxford University Press. Kaplan, J., Weisberg, R., & Binder, G. (2012). Criminal Law: Cases and Materials (7th edition). Wolters Kluwer. Lanteri, A., Chelini, C., & Rizzello, S. (2008). An Experimental Investigation of Emotions and Reasoning in the Trolley Problem. Journal of Business Ethics, 83(4), 789-804. McMahan, J. (2014). Self-Defense Against Justified Threateners. In H. Frowe & G. Lang (Eds.), How We Fight (pp. 104-137). Oxford University Press. Otsuka, M. (2004). Skepticism about Saving the Greater Number. Philosophy & Public Affairs, 32(4), 413-426. https://doi.org/10.1111/j.1088-4963.2004.00020.x Parry, J. (1999). The Virtue of Necessity: Reshaping Culpability and the Rule of Law. Houston Law Review. https://houstonlawreview.org/article/4739-the-virtue-of-necessity-reshaping-culpability-and-the-rule-of-law Prosser, W. L. (1972). Handbook of The Law of Torts. Quong, J. (2009). Killing in Self‐Defense. Ethics, 119(3), 507-537. Rhoden, N. K. (1986). The Judge in the Delivery Room: The Emergence of Court-Ordered Cesareans. California Law Review, 74(6), 1951-2030. Rodin, D. (2011). Justifying Harm. Ethics, 122(1), 74-110. https://doi.org/10.1086/662295 Scanlon, T. M. (2000). What We Owe to Each Other (Revised edition). Belknap Press: An Imprint of Harvard University Press. Schachter, O. (1987). Self-Defense. Proceedings of the Annual Meeting (American Society of International Law), 81, 350–354. Scordato, M. (2008). Understanding the Absence of a Duty to Reasonably Rescue in American Tort Law. Scholarly Articles. https://scholarship.law.edu/scholar/34 Shaw, J. (2006). Intentions and Trolleys. The Philosophical Quarterly (1950-), 56(222), 63-83. Simeone, J. (2001). “Survivors” of the Eternal Sea: A Short True Story. Saint Louis University Law Journal, 45(4). https://scholarship.law.slu.edu/lj/vol. 45/iss4/7 Stacy, T. (2001). Acts, Omissions, and the Necessity of Killing Innocents. American Journal of Criminal Law, 29, 481. Stelzig, T. (1998). Deontology, Governmental Action, and the Distributive Exemption: How the Trolley Problem Shapes the Relationship between Rights and Policy. University of Pennsylvania Law Review, 146(3), 901-959. https://doi.org/10.2307/3312613 Suikkanen, J. (2004). What We Owe to Many. Social Theory and Practice, 30(4), 485-506. Swann, W. B., Gómez, Á., Dovidio, J. F., Hart, S., & Jetten, J. (2010). Dying and Killing for One’s Group: Identity Fusion Moderates Responses to Intergroup Versions of the Trolley Problem. Psychological Science, 21(8), 1176-1183. Taurek, J. M. (1977). Should the Numbers Count? Philosophy & Public Affairs, 6(4), 293-316. The Failure to Rescue: A Comparative Study. (1952). Columbia Law Review, 52(5), 631-647. https://doi.org/10.2307/1118804 Thomson, J. J. (1976). Killing, Letting Die, and the Trolley Problem. The Monist, 59(2), Thomson, J. J. (1985a). The Trolley Problem. The Yale Law Journal, 94(6), 1395-1415. Thomson, J. J. (1985b). The Trolley Problem. The Yale Law Journal, 94(6), 1395-1415. Thomson, J. J. (1991). Self-Defense. Philosophy & Public Affairs, 20(4), 283-310. Thomson, J. J. (2008). Turning the Trolley. Philosophy & Public Affairs, 36(4), 359-374. Walen, A., & Wasserman, D. (2012). Agents, Impartiality, and the Priority of Claims over Duties: Diagnosing Why Thomson Still Gets the Trolley Problem Wrong by Appeal to the “Mechanics of Claims”*. Journal of Moral Philosophy, 9(4), 545-571. Wasserman, D. (1987). Justifying Self-Defense. Philosophy & Public Affairs, 16(4), 356-378. Wells, C. (1985). Necessity and the Common Law. Oxford Journal of Legal Studies, 5(3), Westen, P., & Mangiafico, J. (2003). The Criminal Defense of Duress: A Justification, Not an Excuse—And Why It Matters. Buffalo Criminal Law Review, 6(2), 833-950. Williams, G. (1953). The Defence of Necessity. Current Legal Problems, 6(1), 216-235. Williams, G. L. (1957). The Sanctity of Life and the Criminal Law. Knopf. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 4,259 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 328 |
||