مدیریت ریسک سیلاب شهری، راهکاری بر حفاظت از زیست بوم‌ها (مطالعه موردی: شهر اراک) | ||
| زیست قوم شناسی و حفاظت تنوع زیستی | ||
| دوره 1، شماره 2، تیر 1403، صفحه 38-50 اصل مقاله (1.23 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/ethc.2024.10558.1018 | ||
| نویسندگان | ||
| محمود قدبیگی1؛ حمید مظاهری1؛ هما شفیعی1؛ مهدی مردیان* 2 | ||
| 1گروه عمران، دانشکده عمران، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران. | ||
| 2دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران. | ||
| چکیده | ||
| هدف: آگاهی از تغییرات ریسک سیلاب شهری در ارتباط با فعالیت‌های انسانی و تغییرات کاربری اراضی در حوضه‌های آبخیز شهری نقش تعیین کننده‌ای در حفاظت از زیست بوم‌ها دارد. در پژوهش حاضر به بررسی مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک به عنوان راهکاری بر حفاظت از زیست بوم‌ها پرداخته شد. مواد و روش‌ها: با تعریف ریسک‌های مرتبط با منشاء، یک برنامه مدیریتی بر اساس اولویت‌بندی راهکارهای مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک ارائه شد. ابتدا با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره AHP، ریسک‌های مختلف سیلاب وزن‌دهی شدند. سپس، لایه‌های مکانی ریسک‌ها از بانک‌های اطلاعاتی استخراج شدند تا نقشه مکانی پتانسیل ریسک بر اساس لایه‌های وزن‌دار تهیه شود. در مرحله بعد، 13 استراتژی برای مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک بر اساس مرور سوابق تحقیق و نظر کارشناسان خبره تعیین شد. سپس با استفاده از مدل TOPSIS، اولویت‌بندی گزینه‌ها انجام شد. نتایج: نتایج نشان داد در معیار توپوگرافی عامل شیب با وزن 65/0، در معیار تراکم عامل جمعیت با وزن 452/0 و در معیار هیدرولوژی عامل فاصله از شبکه رودخانه و آبراهه با وزن 70/0 اثر بیشتری نسبت به سایر زیرمعیارها دارند. همچنین نتایج نشان داد، حدود 777 هکتار از مساحت شهر که 63/6 درصد را شامل می‌شود و عمدتاً مرکز شهر و پیرامون رودخانه کرهرود را در بر می‌گیرد، دارای پتانسیل ریسک بالای سیلاب است. در این مناطق که پتاسیل ریسک سیلاب شهر اراک بالاتر است، عمدتاً شیب کمتر، فاصله تا رودخانه و مسیل‌ها کمتر و تراکم جمعیت بالاتر می‌باشد. در بخش اولویت‌بندی راهکارها مشخص شد که ساماندهی دیواره و بستر رودخانه با ضریب نزدیکی 8872/0 به عنوان گزینه برتر شناخته شده است و پس از آن رفع تصرف و آزادسازی با ضریب نزدیکی 7945/0 قرار دارد. در اولویت‌های بعدی نیز، لایروبی مسیل رودخانه، بهینه‌سازی ابعاد دهنه پل‌ها، آگاه‌سازی و افزایش دانش عمومی قرار دارند. نتیجه‌گیری: در جمع‌بندی کلی از این پژوهش باید بیان کرد که مدیریت ریسک سیلاب شهری اراک، به منظور حفاظت از زیست بوم‌های انسانی، نیازمند مشارکت همه بخش‌های جامعه است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سیلاب؛ کلانشهر اراک؛ مدل AHP؛ مدل TOPSIS؛ مدیریت ریسک | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Urban flood risk management, a solution for the protection of ecosystems (Case study: Arak City) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mahmood Ghadbeygi1؛ Hamid Mazaheri1؛ Homa Shafiei1؛ Mehdi Mardian2 | ||
| 1Department of Civil Engineering, Faculty of Civil Engineering, Islamic Azad University, Khomein, Iran. | ||
| 2Sari University of Agricultural Sciences & Natural Resources, Sari, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| Objective: Knowledge of urban flood risk changes related to human activities and land use changes in urban watersheds has a decisive role in protecting ecosystems. In the present research, the risk management of Arak urban flood was investigated as a solution for the protection of ecosystems. Methods: By defining the risks related to the origin, a management plan was presented based on the prioritization of Arak urban flood risk management solutions. First, different flood risks were weighted using AHP multi-criteria decision making model. Then, the spatial layers of risks were extracted from databases to prepare a spatial map of risk potential based on weighted layers. Then, 13 strategies for Arak urban flood risk management were determined based on the review of researches and expert opinions that using the TOPSIS model, strategies were prioritized. Results: The results showed that the slope factor with a weight of 0.65 in the topography criteria, the population factor with a weight of 0.452 in the density criteria, and the distance from the river and waterway network with a weight of 0.70 in the hydrology criteria, have more effect than other sub-criteria. The results showed that about 777 hectares of the city's area, which includes 6.63% and mainly includes the city center around the Karehrood River, has a high flood risk potential. In these areas where the flood risk potential of Arak city is higher, mainly the slope is less, the distance to the river and canals is less and the population density is higher. In the solution prioritization section, it was found that organizing the wall and the river bed with a closeness factor of 0.8872 is known as the best option, and after that, removing the occupation and releasing it is with a closeness factor of 0.7945. Conclusion: The following priorities include dredging the river channel, optimizing the dimensions of bridge spans, raising awareness and increasing public knowledge. In the general, it should be stated that the urban flood risk management of Arak, in order to protect human ecosystems, requires the participation of all sections of the society. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Arak City, AHP model, Flood, Risk management, TOPSIS model | ||
| مراجع | ||
|
اسمعیل‌پور، فاطمه؛ سرائی، محمدحسین؛ و اسمعیل‌پور، نجما (1399). تحلیل کمّی الگوی رشد کالبدی- فضایی شهر اراک. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 10 (35)، 65-84. بارانی، غلامعباس؛ و خادم حمزه، ملیحه (1396). بهینه‌سازی سیستم‌های انحراف سیلاب با استفاده از روش ریسک-هزینه. سومین کنفرانس ملی بهینه‌سازی در علوم و مهندسی. بازاری، ساره؛ حق شناس، الهام؛ و نصیریان، علی (1395). روش‌های سازه ای و غیرسازه ای کنترل سیلاب شهری. چهارمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران. تجری، حمیدرضا؛ حسنی، امین؛ دهقان، حسین؛ لشکربلوکی، محسن (1396). راهکارهای غیرسازه‌ای مدیریت ریسک سیلاب در استان گلستان. پنجمین کنفرانس جامع مدیریت و مهندسی سیلاب. راثی نظامی، سید سعید؛ دلیر، علی؛ و شرقی، الناز (1399). مکانیابی نقاط برداشت مناسب آب زیرزمینی با استفاده از تلفیق DEMATEL، GIS و فرآیند تحلیل شبکه ANP (مطالعه موردی: حوضه آبریز دشت اردبیل). تحقیقات منابع آب ایران، 16 (1)، 447-452. عابدینی، موسی؛ میرزاخانی، بهاره؛ و عسکری، آتنا (1394). پهنه‌بندی ژئومورفولوژیکی تناسب زمین در شهرستان اراک با استفاده از مدل منطق فازی (با رویکرد توسعه آتی شهر اراک). برنامه ریزی منطقه‌ای، 5 (18)، 59-72. غلامی چنارستان علیا، محمد؛ پاکنژادی، عبدالحسین؛ و خلقی فرد، مهرداد (1398). مدیریت ریسک و مهندسی ارزش در پروژه مهار سیلاب رودخانه بشار یاسوج. سومین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی سازه و مدیریت ساخت. فرجی سبکبار، حسنعلی؛ و رضایی نریمیسا، محمد (1395). تبیین و پهنه‌بندی آسیب‌پذیری منطقه شش شهر تهران در هنگام و پس از وقوع سیل. مدیریت شهری، 9 (29)، 351-368. فلاحی زرندی، اصغر؛ و طاهریون، مسعود (1392). بررسی کاربرد بهینه راهکارهای مدیریتی در بهبود کمیت و کیفیت رواناب شهری. کنفرانس ملی مدیریت سیلاب. تهران. معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی (1387). مدیریت ریسک در پروژه‌ها. اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی و ﻧﻈﺎرت راﻫﺒﺮدی رییس جمهور. نشریه شماره 659. وروانی، جواد؛ وروانی، هادی؛ و مردیان، مهدی (1391). کاربرد سیستم‌های استحصال رواناب سیلابی در آبخیز شهری اراک. آب و فاضلاب، 3، 85-94. Abedini, A., Mirzakhani, B. & Asgari, A. (2015). Geomorphological zoning of Arak City by using fuzzy logic model (the approach to the future development of Arak). Journal of Regional Planning, 5(18), 59-72. (in Persian) Atanga, R. A. (2020). The role of local community leaders in flood disaster risk management strategy making in Accra. International Journal of Disaster Risk Reduction, 43:101358. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2019.101358 Barani, GH. A., & Khadem Hamzeh, M. (2017). Optimization of flood diversion systems using risk-cost method. The third national conference on optimization in science and engineering. (in Persian) Bazari, S., Haghshenas, A., & Nasirian, A. (2016). Structural and non-structural methods of urban flood control. The fourth national conference on applied research in civil engineering, architecture and urban management, 12 p. (in Persian) Esmaeil poor, F., Saraei, M. H., & Esmaeil poor, N. (2020). Quantitative Analysis of the Physical-Spatial Growth Pattern of Arak. Geography and Territorial Spatial Arrangement, 10(35), 65-84. https://doi.org/10.22111/gaij.2020.5453 (in Persian) Falahi Zarandi, A., & Taherion, M. )2013(. Investigating the optimal application of management solutions in improving the quantity and quality of urban runoff. National Flood Management Conference. Tehran. (in Persian) Faraji Sabokbar, H. A., & Rezaie Narimisa, M. (2017). The role of communications in the district 6 of Tehran and vulnerability mapping vulnerability in the face of natural disasters. Urban Management Studies, 9(29), 39-54. (in Persian) Gholami Chenarestan Olia, M., Paknejadi, A., & Kholghi Fard, M. (2019). Risk management and value engineering in Yasouj Bashar river flood control project. The third international conference on applied research in structural engineering and construction management. (in Persian) Pathan, A. I., Girish Agnihotri, P., Said, S., & Patel, D. (2022). AHP and TOPSIS based flood risk assessment-a case study of the Navsari City, Gujarat, India. Environmental Monitoring and Assessment, 194(7), p509. https://doi.org/10.1007/s10661-022-10111-x Publication No. 659 of Vice President of Strategic Planning and Monitoring. (2008). Risk Management in Projects. Publications of the President's strategic planning and supervision assistant. 316 p. (in Persian) Rahman, M., Ningsheng, C., Mahmud, G. I., Islam, M. M., Pourghasemi, H. R., Ahmad, H., Habumugisha, J. M., Washakh, R. M. A., Alam, M., Liu, E., & Han, Z. (2021). Flooding and its relationship with land cover change, population growth, and road density. Geoscience Frontiers, 12(6), p.101224. https://doi.org/10.1016/j.gsf.2021.101224 Rasi Nezami, S. S., Dalir, A., & Sharghi, E. (2020). Groundwater Extraction locating by GIS, DEMATEL and Analytical Network Process (ANP) (Case study: Ardabil Plain Basin). Iran-Water Resources Research, 16(1), 452-447. (in Persian) Sadiq, A. A., Tyler, J., & Noonan, D. S. (2019). A review of community flood risk management studies in the United States. International Journal of Disaster Risk Reduction, 9:101327. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2019.101327 Salata, S., Ronchi, S., Giaimo, C., Arcidiacono, A., & Pantaloni, G. G. (2021). Performance-based planning to reduce flooding vulnerability insights from the case of Turin (North-West Italy). Sustainability, 13(10), p.5697. https://doi.org/10.3390/su13105697 Suresh, A., Pekkat, S., & Subbiah, S. (2023). Quantifying the efficacy of Low Impact Developments (LIDs) for flood reduction in micro-urban watersheds incorporating climate change. Sustainable Cities and Society, p.104601. https://doi.org/10.1016/j.scs.2023.104601 Tajari, H. R., Hasani, A., Dehghan, H., & Lashkarboluki, M. (2016). Non-structural flood risk management solutions in Golestan province. The fifth comprehensive conference on flood management and engineering, 16 p. (in Persian) Varvani, J., Varvani, H., & Mardian, M. )2012(. Investigation of application of storm runoff harvesting system in Arak urbanized watershed. Journal of Water and Wastewater, 23(3), 85-94. (in Persian) | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,683 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 596 |
||