بررسی تطبیقی پرداخت فاضل دیه در قصاص مرد در برابر زن از دیدگاه تفاسیر برکزیدۀ شیعه و اهل‌سنت | ||
| پژوهش های تفسیر تطبیقی | ||
| مقاله 2، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 20، آبان 1403، صفحه 25-44 اصل مقاله (887.52 K) | ||
| نوع مقاله: علمی و پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/ptt.2024.9874.2272 | ||
| نویسندگان | ||
| عباس الهی* 1؛ سید ایثار حسین شاه2 | ||
| 1استادیار، گروه مطالعات تطبیقی قرآن، مجتمع عالی قرآن و حدیث، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران | ||
| 2پژوهشگر، گروه مطالعات تطبیقی قرآن، مجتمع عالی قرآن و حدیث، جامعة المصطفی العالمیه، کراچی، پاکستان. | ||
| چکیده | ||
| مشروط بودن یا نبودنِ جواز قصاص مرد در برابر زن به پرداخت فاضل دیه یکی از مباحث اختلافی در فقه فریقین است که به تفاسیر نیز راه یافته است. این مطالعه درصدد بررسی این موضوع از نگاه دو تفسیر شیعۀ کنز العرفان فی فقه القرآن و زبدة البیان فی احکام القرآن در مقایسه با دو تفسیر اهل‌سنتِ احکام القرآن و الجامع لأحکام القرآن است. نکتۀ مشترک تفاسیر پیش‌گفته پذیرش اصل جواز قصاص مرد در برابر زن است. مشروط بودن جواز قصاص پیش‌گفته به پرداخت فاضل دیه در دو تفسیر شیعه و مشروط نبودن آن در دو تفسیر اهل‌سنت از نکات اختلافی این دو دسته تفسیر است. دو مفسر اهل‌سنت به‌ویژه نویسندۀ تفسیر احکام القرآن بر دلالت عموم آیات قصاص پافشاری دارند، درحالی‌که دو مفسر شیعه بر عدم دلالت آیات بر احکام پیش‌گفته اصرار می‌ورزند. نبودن عموم و اطلاق در آیات قصاص دلیل معتبر و مهم دو مفسر شیعه بر نفی استدلال پیش‌گفته است. نظریۀ مشروطیت قصاص پیش‌گفته به پرداخت فاضل دیه از پشتیبانی روایات معتبر و مرجحات روایی نیز برخوردار است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| فاضل دیه؛ قصاص مرد در برابر زن؛ قصاص در اسلام | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Comparative Study of the Additional Payment of Blood Money in the Retribution of a Man Versus a Woman from the Perspective of Selected Shiite and Sunni Exegeses | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Abbas Elahi1؛ Syed Easar Hussain Shah2 | ||
| 11 Assistant Professor, Department of Comparative Quran Studies, Quran and Hadith Higher Education Institute, al-Mustafa International University, Qom | ||
| 2Researcher, Department of Comparative Quran Studies, Quran and Hadith Higher Education Institute, al-Mustafa International University, Karachi, Pakistan. | ||
| چکیده [English] | ||
| The condition or lack thereof regarding the permissibility of retribution or equal punishment (qiṣāṣ) of a man versus a woman for the additional payment of blood money (fāzil al-dīyah) is one of the contentious topics in the jurisprudence of both Sunni and Shiite schools, which has also found its way into Quranic exegesis. This study aims to examine this issue from the perspective of two Shiite exegeses, Kanz al-ʿIrfān fī Fiqh al-Qurʾān and Zubdat al-Bayān fī Aḥkām al-Qurʾān, in comparison with two Sunni exegeses, Aḥkām al-Qurʾān and al-Jāmiʿ li-Aḥkām al-Qurʾān. A shared point among these exegeses is the acceptance of the principle of allowing the retribution of a man versus a woman. The condition of permissibility of the aforementioned retribution being tied to the additional payment of blood money in the Shiite interpretation, and its being unconditional in the Sunni interpretation, is one of the points of disagreement between these two schools of exegesis. The two Sunni exegetes, particularly the author of Aḥkām al-Qurʾān, emphasize the general application of the verses on qiṣāṣ, whereas the Shiite exegetes insist that these verses do not indicate such rulings. The lack of generality and absoluteness in the verses of retribution is a valid and important argument by the Shiite exegetes against the aforementioned Sunni interpretation. Moreover, the theory of conditional retribution, which necessitates the payment of the additional blood money, is supported by authentic narrations and narrative preferences. Keywords: addition of blood money, the retribution of a man versus a woman, retribution in Islam Introduction One of the contentious issues between Shiites and Sunnis is the conditionality of requiring the additional payment of blood money (fāḍil al-diyah) for the retribution (qiṣāṣ) of a man versus a woman. Shiite jurists maintain the conditionality of the return of this payment in such cases, arguing that it can be substantiated by the four well-known sources of Islamic jurisprudence (Quran, Sunnah, consensus, and reason). In contrast, Sunni jurists, including those from all four major Sunni schools of jurisprudence, believe in the non-condition of returning the additional blood money in the retribution of a man. The aforementioned jurisprudential disagreement between the two sects has had a wide-ranging reflection in their jurisprudential exegeses. Among the numerous jurisprudential interpretations of the two sects, in the present work, the aforementioned topic will be examined comparatively in four of their jurisprudential commentaries. These are the following: Kanz al-ʿIrfān fī Fiqh al-Qurʾān by Fadil Miqdad Zubdat al-Bayān fī Aḥkām al-Qurʾān by Muqaddas Ardabili Aḥkām al-Qur’ān by al-Jassas Al-Jāmiʿ li-Aḥkām al-Qurʾān by al-Qurtubi Qutb al-Rawandi and Fadil Miqdad, as Shiite jurisprudential exegetes, seek to establish the conditionality of requiring the excess payment of retribution for the retribution of a man versus a woman, based on the four jurisprudential proofs (Quran, Sunnah, consensus, and reason). On the other hand, al-Jassas (a Hanafi) and al-Qurtubi (a Maliki), in their respective commentaries, align with the consensus view of Sunni jurisprudence, arguing for the non-conditionality of such payment based on the four proofs, especially the Quran. Similarities and Differences between the Two Categories of Exegesis on the Discussed Topic From the examination of the issue of the additional payment of blood money in the retribution of a man versus a woman in the two Shiite interpretations—Kanz al-ʿIrfān fī Fiqh al-Qurʾān and Zubdat al-Bayān fī Aḥkām al-Qurʾān—compared to the two Sunni interpretations—Aḥkām al-Qurʾān and al-Jāmiʿ li-Aḥkām al-Qurʾān—the following results can be concluded: The only similarity between both groups of exegeses is the consensus on the permissibility of the principle of retribution of a man versus a woman. One of the differences between the commentators concerns the Quranic evidence for the additional payment of blood money in the retribution of a man versus a woman. The two Shiite exegetes believe that the retribution verses only refer to the general obligation of retribution and the maintenance of justice and equality in it, not to the explanation of specific rulings and details of retribution. Therefore, expecting the Quran to provide detailed rulings is an unreasonable expectation. However, the two Sunni exegetes, especially Jassas, insist that the absolute permissibility of retribution of a man versus a woman can be proven from the generality and absoluteness of the verses. A review of the verses of retribution reveals that the generality and absoluteness of the verses do not pertain to the conditions and specific details of retribution, meaning that the inference of the absolute permissibility of retribution of a man versus a woman from the generality of these verses is incorrect. The second difference between these two categories of exegesis concerns the argument for the ruling on the additional payment of blood money (fāḍil al-diyah) in the retribution of a man versus a woman. The two Shiite commentators believe that the aforementioned ruling cannot be proven from the retribution verses, neither in the negative nor in the affirmative, because the retribution verses are not meant to elaborate on the detailed rulings of retribution, including the condition of additionally paying the blood money in the retribution. However, the two Sunni exegetes believe that the generality and absoluteness of the retribution verses, as well as the absence of any mention of blood money alongside retribution in the case of intentional murder in the verses, are evidence for negating the payment of additional blood money in retribution. However, their argument is flawed because the generality and absoluteness of the verses do not pertain to the detailed rulings of retribution. Consequently, the absence of any mention of blood money in the verses of retribution cannot serve as evidence for negating the combination of retribution and blood money, especially given that authentic and even mutāwatir (a narration that has been transmitted by a large number of people through multiple, independent chains of transmission) narrations indicate the permissibility of combining retribution and blood money in the retribution of a man versus a woman. The final difference between the two groups of commentators on the discussed topic is that the two Shiite exegetes have presented the exegetical and jurisprudential discussions separately, and their exegeses do not impose juristic theories on the verses. In contrast, the two Sunni commentators have incorporated unnecessary jurisprudential discussions into their interpretation of the verses. Conclusion All three arguments for the Sunni perspective on the retribution of a man versus a woman (the generality of the retribution verses, narrations, and the rule prohibiting the combination of retribution and blood money) have multiple weaknesses because, on one hand, the retribution verses do not aim to explain the details of retribution, such as the additional condition of blood money, so the absence of such a condition in the verses cannot serve as proof for its non-existence. On the other hand, even if one were to accept that the retribution verses are meant to elaborate on details, authentic narrations from both Shiite and Sunni sources specify exceptions to the generality of these verses. The Shiite narrations also have numerous advantages over the Sunni ones, including their lack of contradiction, reliable chains of transmission, and mutāwatir (widely transmitted) status. The rule prohibiting the combination of retribution and blood money is unacceptable due to the lack of valid evidence supporting it. References Fadil Miqdad, M. (1994). Kanz al-ʿirfan fi fiqh al-Qurʾan. Murtadawi. [In Arabic]. Hakim, M. T. (1997). Al-Usul al-ʿaamah li-l fiqh al-muqarin. Ahl Al-Bayt (A.S.) World Assembly. [In Arabic]. Jassas, A. (1985). Ahkam al-Qurʾan. Dar Ihya al-Turath al-Arabi. [In Arabic]. Khoei, A. Q. (2009). Al-Bayan fi tafsir al-Qurʾan. Muassasat Ihya al-Aathar al-Imam Khoei. [In Arabic]. Muqaddas Ardabili. (n.d.). Zubdat al-bayan fi ahkam al-Qurʾan. Maktabat al-Murtadawiyya. [In Arabic]. Qurtubi, M. (1945). Al-Jamiʿ li-ahkam al-Qurʾan. Naser Khosro. [In Arabic]. Qutb Ravandi, S. (1985). Fiqh al-Qurʾan. Ayatollah Marashi Najafi Library. [In Arabic]. Tabari, M. (1991). Jamiʿ al-bayan fi tafsir al-Qurʾan. Dar al-Marifah. [In Arabic]. Tabarsi, F. (1992). Al-Muʾtalaf min al-mukhtalif. Majma al-Buhuth al-Islamiyyah. [In Arabic]. Yazdi, M. (1994). Fiqh al-Qurʾan. Ismailian. [In Arabic]. * Received 30 April 2024; Received in revised from 5 July 2024; Accepted 11 August 2024; Published online 20 November 2024 Cite this article: Elahi, A., & Hossein Shah, E. (2024). A Comparative Study of the Additional Payment of Blood Money in the Retribution of a Man Versus a Woman from the Perspective of Selected Shiite and Sunni Exegeses. Comparative Interpretation Research, 10(2), 25‑44. https://doi.org/10.22091/ptt.2024.9874.2272 Publisher: University of Qom © The Author(s) | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Payment of Fazil Diyah", Retribution of a man against a woman", Kenz al-Irfan fi fiqh al-Qur', Zubda al-Bayan fi Ahkam al-Qur', Ahkam al-Qur', an, ", Al-Jameh Le Ahkam al-Qur', an" | ||
| اصل مقاله | ||
|
بررسی تطبیقی پرداخت فاضل دیه در قصاص مرد در برابر زن از دیدگاه تفاسیر برکزیدۀ شیعه و اهل‌سنت عباس الهی۱ * و سید ایثار حسین‌شاه۲ 1 استادیار، گروه مطالعات تطبیقی قرآن، مجتمع عالی قرآن و حدیث، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران (نویسندۀ مسئول). رایانامه: abbas_elahi48@yahoo.com 2 پژوهشگر، گروه مطالعات تطبیقی قرآن، مجتمع عالی قرآن و حدیث، جامعة المصطفی العالمیه، کراچی، پاکستان. رایانامه: shaheasar14@gmail.com
چکیده مشروط بودن یا نبودنِ جواز قصاص مرد در برابر زن به پرداخت فاضل دیه یکی از مباحث اختلافی در فقه فریقین است که به تفاسیر نیز راه یافته است. این مطالعه درصدد بررسی این موضوع از نگاه دو تفسیر شیعۀ کنز العرفان فی فقه القرآن و زبدة البیان فی احکام القرآن در مقایسه با دو تفسیر اهل‌سنتِ احکام القرآن و الجامع لأحکام القرآن است. نکتۀ مشترک تفاسیر پیش‌گفته پذیرش اصل جواز قصاص مرد در برابر زن است. مشروط بودن جواز قصاص پیش‌گفته به پرداخت فاضل دیه در دو تفسیر شیعه و مشروط نبودن آن در دو تفسیر اهل‌سنت از نکات اختلافی این دو دسته تفسیر است. دو مفسر اهل‌سنت به‌ویژه نویسندۀ تفسیر احکام القرآن بر دلالت عموم آیات قصاص پافشاری دارند، درحالی‌که دو مفسر شیعه بر عدم دلالت آیات بر احکام پیش‌گفته اصرار می‌ورزند. نبودن عموم و اطلاق در آیات قصاص دلیل معتبر و مهم دو مفسر شیعه بر نفی استدلال پیش‌گفته است. نظریۀ مشروطیت قصاص پیش‌گفته به پرداخت فاضل دیه از پشتیبانی روایات معتبر و مرجحات روایی نیز برخوردار است. کلیدواژگان: فاضل دیه، قصاص مرد در برابر زن، قصاص در اسلام مقدمهیکی از مسائل اختلافی میان شیعه و اهل‌سنت شرطیت وجوب پرداخت فاضل دیه در قصاص مرد در برابر زن است. فقهای شیعه به شرطیت رد فاضل دیه در قصاص پیش‌گفته باورمندند و آن را با ادلۀ چهارگانۀ مشهور فقهی اثبات‌پذیر می‌دانند؛ اما، برخلاف آنان، فقهای اهل‌سنت، اعم از مذاهب چهارگانۀ فقهی آنها، قائل به عدم شرطیت رد فاضل دیۀ قصاص مرد هستند. اختلاف فقهی پیش‌گفتۀ فریقین بازتاب گسترده‌ای در تفاسیر فقهی آنها داشته است. از میان تفاسیر متعدد فقهی فریقین، در نوشتار حاضر، موضوع پیش‌گفته در تفاسیر چهارگانۀ فقهی آنها بررسی تطبیقی می‌شود. تفاسیر چهارگانۀ پیش‌گفته عبارت‌اند از: ــ کنز العرفان فی فقه القرآن از فاضل مقداد ــ زبدة البیان فی احکام القرآن از مقدس اردبیلی ــ احکام القرآن از جصاص ــ الجامع لأحکام القرآن از قرطبی قطب راوندی و فاضل مقداد، به‌عنوان مفسران فقهی شیعه، درصدد اثبات شرطیت وجوب پرداخت فاضل دیه در قصاص مرد در برابر زن، براساس ادلۀ چهارگانۀ فقهی (قرآن، سنت، اجماع، عقل)، هستند. ولی جصاصِ حنفی و قرطبیِ مالکی در تفاسیر فقهی خود، به پیروی از دیدگاه مورداتفاق فقه اهل‌سنت، درصدد اثبات دیدگاه عدم شرطیت پرداخت فاضل دیه در قصاص پیش‌گفته با ادلۀ اربعه، به‌ویژه قرآن کریم، هستند. شباهت‌ها و تفاوت‌های دو دسته تفسیر در موضوع موردبحثاز بررسی موضوع پرداخت فاضل دیه در قصاص مرد در برابر زن در دو تفسیر شیعه ــ کنز العرفان فی فقه القرآن و زبدة البیان فی احکام القرآن ــ در مقایسه با دو تفسیر اهل‌سنت ــ احکام القرآن و الجامع لأحکام القرآن ــ نتایج زیر به دست می‌آید:
۴. آخرین تفاوت میان دو دسته مفسر در موضوع موردبحث این است که دو مفسر شیعه مباحث تفسیری و فقهی را جداگانه ذکر کرده‌اند و در تفسیرشان تحمیل نظریات فقهی بر آیات به چشم نمی‌خورد، برخلاف دو مفسر اهل‌سنت که مباحث فقهی غیرضروری را در تفسیر آیات آورده‌اند. نتیجهگیریهر سه دلیل نظریۀ اهل‌سنت در قصاص مرد در برابر زن، (عموم آیات قصاص، روایات، قاعدۀ ممنوعیت جمع بین قصاص و دیه) دارای ضعف‌های متعدد هستند؛ زیرا از طرفی آیات قصاص در مقام بیان جزئیات قصاص ازجمله شرطیت رد فاضل دیه نیستند تا عدم ذکر شرط پیش‌گفته در آیاتْ دلیل بر نبودن شرط باشد. از طرفی بر فرض پذیرشِ در مقام بیان بودن آیات قصاص، روایات معتبر شیعه و اهل‌سنت مخصص عموم آیات پیش‌گفته هستند. روایات شیعه نیز نسبت به روایات اهل‌سنت مرجحات زیادی ازجمله عدم تعارض، سند معتبر و تواتر دارند. قاعدۀ ممنوعیت جمع بین قصاص و دیه با توجه به نداشتن دلیل معتبر ناپذیرفتنی است. منابعجصاص، احمد بن علی. (1۴0۵ ق). احکام القرآن. دارإحیاء التراث العربی. حکیم، سید محمدتقی. (1۴18 ق). الاصول العامة للفقه المقارن. مجمع جهانی اهل بیت (ع). خویی، ابوالقاسم. (1۴30 ق). البیان فی تفسیر القرآن. موسسة احیاء آثار الامام الخویی. طبرسی، فضل بن حسن. (1۴13 ق). المؤتلف من المختلف. مجمع البحوث الاسلامیة. طبری، محمد بن جریر. (1۴12 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. دار المعرفة. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1373). کنزالعرفان فی فقه القرآن. مرتضوی. قرطبی، محمد بن احمد. (13۶۴ ق). الجامع لأحکام القرآن. ناصر خسرو. قطب راوندی، سعید بن هبة الله. (1۴0۵ ق). فقه القرآن. کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بی‌تا). زبدة البیان فی احکام القرآن. مکتبة المرتضویه. یزدی، محمد. (1۴1۵ ق). فقه القرآن. اسماعیلیان.
| ||
| مراجع | ||
منابعآلوسی، محمود بن عبدالله. (1۴1۵ ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. دار الکتب العلمیة.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (بی‌تا). المسودة فی اصول الفقه. دار الکتاب العربی.
ابن‌کثیر. اسماعیل بن عمر. (1۴19 ق). تفسیر القرآن العظیم. دارالکتب العلمیة.
ابوحیان، محمد بن یوسف. (1۴20 ق). البحر المحیط فی التفسیر. دارالفکر.
جصاص، احمد بن علی. (1۴0۵ ق). احکام القرآن. دارإحیاء التراث العربی.
اصغری، عبدالرضا؛ قانع، امیررضا؛ و نورمندی پور، عباس. (139۴). بررسی ادله تفاوت دیه زن و مرد در فقه امامیه. پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، 21(10۶)، 1۵9-18۴.
جواهری. محمدحسن. (1۴0۴ ق). جواهر الکلام. المکتبة الاسلامیة.
حر عاملی. محمد بن حسن. (1۴31 ق). وسائل الشیعة. موسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاءالتراث.
حکیم، سید محمدتقی. (1۴18 ق). الاصول العامة للفقه المقارن. مجمع جهانی اهل بیت (ع).
حلی، جعفر بن حسن. (1۴08ق). شرائع الاسلام. اسماعلیان.
خویی، ابوالقاسم. (1۴30 ق). البیان فی تفسیر القرآن. موسسة احیاء آثار الامام الخویی.
سبحانی. جعفر. (1۴31 ق). المبسوط فی اصول الفقه. مؤسسة امام صادق.
سبزواری. محمد. (1۴0۶ ق). الجدید فی تفسیرالقرآن المجید. دارالتعارف للمطبوعات.
شعبانی، محمدحسین؛ و ناصری مقدم، حسین. (138۴). بررسی شرط مماثلت قصاص میان مرد و زن. مطالعات اسلامی، ۶7، 133-1۵0.
شهید ثانی. زین الدین بن علی. (1۴10 ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. مکتبة الداوری.
طبرسی، فضل بن حسن. (1۴13 ق). المؤتلف من المختلف. مجمع البحوث الاسلامیة.
طبری، محمد بن جریر. (1۴12 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. دار المعرفة.
علیشاهی قلعه‌جوقی، ابوالفضل؛ و نبی‌نیا، خالد. (1391). بررسی قاعده لزوم پرداخت مازاد دیه پیش از قصاص در فقه و حقوق جزایی. آموزه‌های حقوق کیفری، 9(4)، 127-1۴2.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1373). کنزالعرفان فی فقه القرآن. مرتضوی.
قرطبی، محمد بن احمد. (13۶۴ ق). الجامع لأحکام القرآن. ناصر خسرو.
قطب راوندی، سعید بن هبة الله. (1۴0۵ ق). فقه القرآن. کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی.
مصطفوی‌نیا، سید کاظم. (بی‌تا). آرشیو دروس خارج رجال آیت‌الله سید کاظم مصطفوی‌نیا 92-91. کتابخانۀ دیجیتال بازار کتاب قائمیه. https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=14213&lang=fa
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بی‌تا). زبدة البیان فی احکام القرآن. مکتبة المرتضویه.
مؤدب، سیدرضا. (1387). درسنامه درایة الحدیث. انتشارات جامعة المصطفی العالمیة.
یزدی، محمد. (1۴1۵ ق). فقه القرآن. اسماعیلیان.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 901 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 144 |
||