عصیان و غوایت حضرت آدم(ع) از منظر مفسران فریقین؛ تفسیر آیه 121 سوره طه | ||
| پژوهش های تفسیر تطبیقی | ||
| مقاله 1، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 20، آبان 1403، صفحه 1-24 اصل مقاله (846.28 K) | ||
| نوع مقاله: علمی و پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/ptt.2024.9347.2232 | ||
| نویسندگان | ||
| اشکان جوانمرد1؛ سید رضا مؤدب* 2؛ مصطفی بن عبدالله3 | ||
| 1دانشجوی دکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران. | ||
| 2استاد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران | ||
| 3استاد، گروه علوم قرآن و حدیث،مدرسۀ مطالعات اسالمی، دانشگاه ماالیا، کواالالمپور، مالزی | ||
| چکیده | ||
| آیات مربوط به تنقیص موردی و یا انتساب گناه و معصیتی خاص به ساحت پیامبران بزرگ الهی همواره محل بحث و نزاع مفسران بوده است. آیۀ 121 سورۀ طه از زمرۀ همین آیات جنجالی است که در آن، دو فعل «عصیان» و «غوایت» به حضرت آدم (ع) نسبت داده شده است. پرسش اصلی پژوهش پیش‌رو این است که آیا می‌توان افعال «عصیان» و «غوایت» در مورد آدم (ع) را ــ به‌رغم عصمت پیامبران ــ بر معانی ظاهری آنها حمل کرد یا ناگزیر بایستی همچون سایر مفسران راه تأویلات پیچیده و گاه ناسازگار با ظاهر آیه را در این باره پیمود؟ این پژوهش به روش تحلیلی‌ــ‌‌تطبیقی انجام شده و نتیجۀ نهایی آن این است که در آیۀ موردبحث نه‌تنها قرینۀ صارفۀ متقن و موجهی برای تأویل معانی ظاهری افعال «عصیان» و «غوایت» درمورد آدم (ع) به معانی مورد ادعای برخی مفسران وجود ندارد، بلکه، مؤیدات فراوانی در تعیین معانی ظاهری این افعال به‌عنوان مدلول اصلی کلام الهی قابل‌استنباط است. * دریافت: ۱۱/۱۲/۱۴۰۲ | بازنگری: ۲۶/01/۱۴۰3 | پذیرش: ۲۹/۰۱/۱۴۰۳ | انتشار برخط: ۳0/0۸/۱۴۰۳ استناد: جوانمرد، اشکان؛ و مؤدب، سید رضا. (1۴0۳). عصیان و غوایت آدم (ع) از دیدگاه مفسران: تفسیر آیۀ 121 سورۀ طه. پژوهشهای تفسیر تطبیقی، ۱۰(2)، ۱‑۲۴. https://doi.org/10.22091/ptt.2024.9347.2232 ناشر: دانشگاه قم © نویسنده(ها) | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سورۀ طه: 121؛ عصیان آدم (ع)؛ غوایت آدم (ع)؛ عصمت انبیا؛ گناه نخستین | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Disobedience of Adam: An Comparative Interpretation of Verse 121 of the al-Ṭāhā Chapter | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Ashkan Javanmard1؛ Seyyed Reza Moaddab2؛ Mustaffa Bin Abdullah3 | ||
| 1Ph.D. Candidate, Quran and Hadith Sciences Department, Faculty of Islamic Theology and Teachings, University of Qom, | ||
| 2Professor, Quran and Hadith Sciences Department, Faculty of Islamic Theology and Teachings, University of Qom | ||
| 3Professor, Department of Al-Quran and Al-Hadith, Academy of Islamic StudiesAcademy of Islamic Studies, Universiti Malaya, Kuala Lumpur, Malaysia | ||
| چکیده [English] | ||
| The verses related to instantial denigration or attribution of specific sins and wrongdoings to the great Divine Prophets have always been a subject of discussion and dispute among Quranic exegetes. Verse 121 of the al-Ṭāhā Chapter is one of these controversial verses, in which the two verbs, “disobedience” (ʿiṣyān) and “misguidance” (ghiwāyat) are attributed to Prophet Adam (peace be upon him). The main question of this study is whether it is possible to conceive the verbs “disobedience” and “misguidance” in relation to Adam (peace be upon him)–despite the belief in the infallibility of the prophets–in their literal meanings, or must one, like other commentators, resort to complex interpretations that are sometimes inconsistent with the apparent meaning of the verse? This research, conducted through an analytical-comparative method, concludes that in the verse under discussion, not only is there no accurate and justified metaphorical context (i.e., qarīna-yi ṣārifah: a context that takes a word from its real meaning to its metaphorical one) for interpreting the apparent meanings of disobedience and misguidance in relation to Adam (P.B.U.H.) in the manner suggested by some exegetes, but there are numerous corroborators that can be derived for determining the literal meanings of these verbs as the primary intended meaning of the Divine speech. Introduction The verses related to specific denigration or attribution of specific sins and wrongdoings to the great Divine Prophets have always been a subject of discussion and dispute among Quranic exegetes. A brief review of the views of exegetes on similar subjects suggests that there are fundamentally two major groups of exegetes who have serious disagreements regarding such verses: The first group, invoking the general principles of the infallibility of the Prophets in the Quran and narrations, and relying on theological assumptions, rejects the literal meanings of such verses and inevitably resorts to their interpretation. In contrast, the second group considers the literal aspect of such verses as the intended meaning of the speaker by maintaining the authority of the literal meanings of the verses and the lack of accurate and justified metaphorical contexts. Verse 121 of the al- Ṭāhā Chapter is one of these controversial verses, in which the verbs disobedience and misguidance are attributed to Adam (A.S.). The main question of this study is whether it is possible to conceive “disobedience” and “misguidance” in relation to Adam (A.S.), despite belief in the infallibility of the Prophets, in their literal meanings, or must one, like other exegetes, resort to complex interpretations that are sometimes inconsistent with the literal meaning of the verse? The assumption of this study is that the human dimensions of the Divine Prophets (A.S.) are similar to other human beings in terms of commitment and inclusion in divine obligations and trials throughout their blessed lives. The result of this research is a correct understanding of the meanings of such verses and a more realistic recognition–free from exaggeration and diminution–of the status of the Divine Prophets as pillars of guidance in order to properly emulate them. A Comparative Analysis of the Verse in the Exegeses of the Two Sects A review of the opinions of commentators–within their historical context–shows that in the early centuries, the main approach of commentators, especially those of the Sunni tradition, was simplicity, reliance on the apparent meanings of the verses, and avoidance of complex interpretations regarding the verses under discussion. From the fifth century onward, with the expansion of jurisprudential and theological schools and the debates among their followers, along with the coherence and spread of the theological beliefs of the Shiite school, the emphasis on the infallibility of the Prophets and the effort to reinterpret and harmonize the meanings of the verses with this belief became the dominant approach among many Shiite exegeted. This approach was also followed and strengthened by other commentators of this sect in later centuries, such as Tabarsi and Abu al-Futuh al-Razi. The stance of Shiite exegetes on the views of Sunni scholars—such as Muhyiddin Ibn Arabi, al-Qurtubi, al-Alusi, and others—was also influential, leading to an interpretation of Adam’s (A.S.) disobedience as an instantial and relative deficiency. Allamah Tabatabai and his students in the contemporary centuries, under the influence of the narrations of the Ahlulbayt (A.S.), especially the narration of Imam Reza (A.S.) and the justifications of the Hadith (Akhbārī: those who accept only narrations and reject reasoning) scholars, have adopted the guidance-oriented nature of God’s prohibition in this regard as their preferred opinion. Critics such as Fakhr al-Din al-Razi, Fazlullah, Qaraati, and Sadeqi Tehrani in various centuries have worked to critique and clarify the incorrect consequences of some prevalent opinions among exegetes and to correct them. In the author's view, Imam Khomeini's (R.A.) perspective is a comprehensive one, harmonizing both the apparent and deeper meanings of God’s words, while simultaneously embodying free thought and profound insight. Conclusion A general summary of the linguistic, literary, comparative, narrative, rational, and mystical discussions in the interpretation of the verse in question reveals that not only is there no solid and justified metaphorical context to reinterpret the apparent meaning of this verse into the suggested interpretations, but on the contrary, there is numerous supporting evidence for affirming the apparent meaning of the verse and the actions used within it as the primary denotations of the speaker’s words. Of course, the sin of the prophets should be considered in light of their high status and the severity of their trials, and to attribute it to the sins and faults of ordinary and imperfect human beings is a highly erroneous judgment. References Abul Futuh Razi, H. (1987). Rowd al-jinan war ruh al-jinan fi tafsir al-Qurʾan. Bunyad-i Pazhouhesh-hayi Islami-yi Astan Qods Razavi. [In Arabic]. Alusi, M. (1994). Ruh al-maʿani fi tafsir al-Qurʾan al-ʿAzim wa al-sabʿ al-mathani. Dar al-Kutub al-Ilmiyyah. [In Arabic]. Fadlullah, M. H. (1998). Min wahy al-Qurʾan. Dar al-Malak li-l Tabaah wa al-nashr. [In Arabic]. Khomeini, R. (2009). Aadab al-salat. Muassasa-yi Tanzim va Nashr-i Aathar-i Imam Khomeini. [In Persian]. Qaraati, M. (2004). Tafsir-i Nur. Markaz-i Farhangi-yi Dars-hayi az Quran. [In Persian]. Sadeqi Tehrani, M. (1986). Al-Furqan fi tafsir al-Qurʾan bi-l Qurʾan wa al-Sunnah. Farhang-i Islami Publications. [In Arabic]. Sobhani Tabrizi, J. (2009). Manshour-i Javeed. Muassasa-yi Imam Sadeq. [In Persian]. Tabatabai, M. H. (1996). Al-Mizan fi tafsir al-Qurʾan. Muassasat al-Aalami li-l Matbuaat. [In Arabic]. Tusi, M. (n.d.). Al-Tibyan fi tafsir al-Qurʾan. Dar Ihya al-Turath al-Arabi. [In Arabic]. Zamakhshari, M. (1986). Al-Kashshaf ʿan haqaʾiq ghawamid al-tanzil wa ʿuyun al-aqawil fi wujuh al-taʾwil. Dar al-Kitab al-Arabi. [In Arabic]. * Received 1 March 2024; Received in revised from14 April 2024; Accepted 17 April 2024; Published online 20 November 2024 Cite this article: Javanmard, A., & Moaddab, R. (2024). The Disobedience of Adam: An Comparative Interpretation of Verse 121 of the al-Ṭāhā Chapter. Comparative Interpretation Research, 10(2), 1‑24. https://doi.org/10.22091/ptt.2024.9347.2232 Publisher: University of Qom © The Author(s) | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Verse 121 of the al- Ṭāhā Chapter, disobedience of Adam, misguidance of Adam, infallibility of the prophets, original sin | ||
| اصل مقاله | ||
|
آیات مربوط به تنقیص موردی و یا انتساب گناه و معصیتی خاص به ساحت پیامبران بزرگ الهی همواره محل بحث و نزاع مفسران بوده است. آیۀ 121 سورۀ طه از زمرۀ همین آیات جنجالی است که در آن، دو فعل «عصیان» و «غوایت» به حضرت آدم (ع) نسبت داده شده است. پرسش اصلی پژوهش پیش‌رو این است که آیا می‌توان افعال «عصیان» و «غوایت» در مورد آدم (ع) را ــ به‌رغم عصمت پیامبران ــ بر معانی ظاهری آنها حمل کرد یا ناگزیر بایستی همچون سایر مفسران راه تأویلات پیچیده و گاه ناسازگار با ظاهر آیه را در این باره پیمود؟ این پژوهش به روش تحلیلی‌ــ‌‌تطبیقی انجام شده و نتیجۀ نهایی آن این است که در آیۀ موردبحث نه‌تنها قرینۀ صارفۀ متقن و موجهی برای تأویل معانی ظاهری افعال «عصیان» و «غوایت» درمورد آدم (ع) به معانی مورد ادعای برخی مفسران وجود ندارد، بلکه، مؤیدات فراوانی در تعیین معانی ظاهری این افعال به‌عنوان مدلول اصلی کلام الهی قابل‌استنباط است. کلیدواژگان: سورۀ طه: 121، عصیان آدم (ع)، غوایت آدم (ع)، عصمت انبیا، گناه نخستین مقدمهآیات نقیص موردی و یا انتساب گناه به ساحت پیامبران بزرگ الهی همواره محل بحث و نزاع مفسران بوده است. با بررسی اجمالی نظرات مفسران در موضوعات مشابه، به نظر می‌رسد که اساساً دو گروه عمده از مفسران در مورد این گونه از آیات با یکدیگر اختلاف‌نظر جدی دارند: گروه اول، با تمسک به عمومات ادلۀ عصمت پیامبران، در کتاب و سنت، و بهره‌گیری از پیش‌فرض‌های کلامی، معانی ظاهری این قبیل از آیات را برنتابیده و ناگزیر به تأویل آنها مبادرت ورزیده‌اند. گروه دوم، در مقابل، با تمسک به حجیت ظواهر آیات و عدم یافتن قرائن صارفۀ متقن و موجه، ظواهر این قبیل آیات را مقصود اصلی متکلم تلقی نموده‌اند. آیۀ 121 سورۀ طه از زمرۀ همین آیات جنجالی است که در آن، دو فعل «عصیان» و «غوایت» به آدم (ع) نسبت داده شده است. پرسش اصلی پژوهش پیش‌رو این است که آیا می‌توان «عصیان» و «غوایت» در مورد آدم (ع) را، به‌رغم باور به عصمت پیامبران، بر معانی ظاهری آنها حمل نمود و یا ناگزیر باید همچون سایر مفسران راه تأویلات پیچیده و گاه ناسازگار با ظاهر آیه را پیمود؟ پیش‌فرض این تحقیق همسانی ابعاد بشری پیامبران الهی (ع) با سایر انسان‌ها در ملازمت و شمول تکالیف و ابتلائات الهی در تمامی دوران حیات پربرکت آن بزرگواران است. دستاورد این تحقیق درک صحیح معانی این قبیل آیات و شناخت واقع‌بینانه‌تر ــ به دور از غلو و تقصیر ــ مقامات پیامبران الهی به‌عنوان استوانه‌های هدایت در جهت الگوگیری صحیح از آن بزرگواران است. بررسی تطبیقی آیه در تفاسیر فریقیندر جمع‌بندی نظرات مفسران ــ در بستر تاریخی ــ چنین به نظر می‌رسد که در قرون ابتدایی، سادگی، تکیه بر ظواهر آیه و پرهیز از تأویلات پیچیده رویکرد اصلی مفسران، به‌ویژه مفسران اهل‌سنت، در تفسیر آیۀ موردبحث بوده است. از قرن پنجم به بعد، با گسترش مکاتب فقهی و کلامی و مناظرات پیروان آنها، به‌همراه انسجام یافتن و رواج بیشتر عقاید کلامی مکتب تشیع، تکیه بر اصل عصمت پیامبران و تلاش برای تأویل و سازگار نمودن مدلول آیات با آن، رویکرد بخش عمده‌ای از مفسران شیعه گردید. همین رویکرد در قرون بعدی نیز توسط سایر مفسران این مذهب، همچون طبرسی و ابوالفتوح رازی، پیگیری و تقویت شد. موضع‌گیری مفسران شیعه بر نظرات مفسران اهل‌سنت ــ همچون محی‌الدین عربی، قرطبی، آلوسی و دیگران نیز بی‌تأثیر نبود و توجیه عصیان آدم (ع) را به نقیصه‌ای موردی و نسبی را به دنبال داشت. علامه طباطبایی و شاگردان ایشان در قرون معاصر تحت‌تأثیر روایات اهل بیت (ع)، به‌ویژه روایت امام رضا (ع) و توجیهات اخباریان، ارشادی بودن نهی الهی را در این باب به‌عنوان نظر مرجح خویش پذیرفته‌اند. منتقدانی همچون فخررازی، فضل‌الله، قرائتی و صادقی تهرانی در قرون مختلف به نقد و تبیین پیامدهای نادرست برخی نظرات رایج در بین مفسران و تصحیح آنها همت گماشته‌اند. نظر امام خمینی (س) از دید نگارنده، نظری جامع، منطبق بر ظواهر و بواطن کلام الهی و در عین حال توأم با آزاداندیشی و ژرف‌نگری است. نتیجهگیریبا جمع‌بندی کلی مباحث لغوی، ادبی، تطبیقی، روایی، عقلی و عرفانی در تفسیر آیه موردبحث، مشخص می‌شود که نه‌تنها قرینۀ صارفۀ متقن و موجهی برای تأویل معنای ظاهری این آیه، به معانی مؤول مورد ادعا ندارد، بلکه، در مقابل، مؤیدات فراوانی نیز در جهت تثبیت معنای ظاهری آیه و افعال به‌کاررفته در آن، به‌عنوان مدلول اصلی کلام متکلم قابل‌استنباط است. البته، گناه انبیا بایستی با توجه به رفعت مقام و شدت ابتلای آن بزرگواران سنجیده شود و حمل آن بر گناهان و معاصی انسان‌های عادی و غیرکامل قضاوتی بسیار ناصواب است. منابعابوالفتوح رازى، حسین. (1408 ق). روض‌الجنان و روح‌الجنان فى تفسیر القرآن. بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى. آلوسى، سید محمود. (1415 ق). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. دارالکتب العلمیة. خمینی، روح الله. (۱۳۸۸). آداب الصلاة. مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی. زمخشری، محمود. (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل. دار الکتاب العربی. سبحانی تبریزی، جعفر. (۱۳8۸). منشور جاوید. مؤسسه امام صادق. صادقى تهرانى، محمد. (1365). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. انتشارات فرهنگ اسلامی. طباطبایی، محمدحسین. (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. مؤسسه الاعلمی للمطبوعات. طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیرالقرآن. انتشارات دار احیاء التراث العربى. فضل‌الله، سید محمد حسین. (1419 ق). من وحى القرآن. دار الملاک للطباعة و النشر. قرائتى، محسن. (1383). تفسیر نور. مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن.
| ||
| مراجع | ||
|
ابن‌ابى‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد. (1419 ق). تفسیر القرآن العظیم مسنداً عن الرسول. مکتبة نزار مصطفى الباز.
ابن بابویه، محمد. (1373). عیون اخبار الرضا. نشر صدوق.
ابن فارس، احمد. (1404 ق). معجم مقاییس‌اللغة (عبدالسلام محمد هارون، محقق). دارالفکر.
ابوالفتوح رازى، حسین. (1408 ق). روض‌الجنان و روح‌الجنان فى تفسیر القرآن. بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
آلوسى، سید محمود. (1415 ق). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. دارالکتب العلمیة.
بحرانى، سید هاشم. (1416 ق). البرهان فى تفسیر القرآن. بنیاد بعثت.
بیضاوى، عبدالله بن عمر. (1418 ق). انوار التنزیل و اسرار التاویل. دار احیاء التراث العربى.
توکلی، زهرا؛ و صادقی حسن‌آبادی، مجید. (1395). حضرت آدم (ع) و گناه در مرتبه عشق. قبسات، 21(82)، 190‑170.
ثعلبى نیشابورى، احمد. (1422 ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. داراحیاء التراث العربی.
جرجانى، حسین. (1377). جلاءالاذهان و جلاء الاحزان فی تفسیر القرآن. انتشارات دانشگاه تهران.
حرعاملی، محمد. (بی‌تا). تفصیل وسائل الشیعة فی تحصیل مسائل الشریعة. مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
خمینی، روح الله. (۱۳۸۸). آداب الصلاة. مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خوشدل روحانی، مریم؛ و بیگدلی، رقیه. (1392). بررسی تطبیقی آموزه گناه نخستین از نظر اسلام و مسیحیت با تکیه بر آرای علامه طباطبایی و آگوستین. جستارهای فلسفه دین ، 2(1)، 19-46.
راغب اصفهانى، حسین. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. دارالعلم الدار الشامیة.
زمانی، محمدهاشم. (1387). عصمت آدم در نگاه نقد. پژوهشهای قرآنی، ویژه‌نامه وحدت موضوعی سوره‌های قرآن، 14(56)، 128-155.
زمخشری، محمود. (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل. دار الکتاب العربی.
سبحانی تبریزی، جعفر. (۱۳8۸). منشور جاوید. مؤسسه امام صادق.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1393). ترجمه و شرح فارسی الموجز فی اصول الفقه (علی عدالت، مترجم). نشر نصایح.
سمرقندى، نصربن محمد. (بی‌تا). بحرالعلوم. دارالکتب العلمیة.
سور آبادى، ابوبکر. (1380). تفسیر سورآبادى. فرهنگ نشر نو.
سیدترابی، سیدحسن؛ و رمضانی پارگامی، یحیی. (1392). تأویل عصیان و توبه آدم در اندیشه عرفای اسلامی. عرفان اسلامی. 10(37)، 101- 117.
سیوطی، جلال‌الدین. (1404 ق). الدر المنثور فی التفسیر بالماثور. کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
شریف لاهیجى، محمد بن علی. (1373). تفسیر شریف لاهیجى. دفتر نشر داد.
شوکانى، محمد بن علی. (1414 ق). فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة و الدرایة من علم التفسیر. دار ابن کثیر.
شیبانى، محمد بن حسن. (1413 ق). نهج البیان عن کشف معانى القرآن. بنیاد دایره المعارف اسلامى.
صادقى تهرانى، محمد. (1365). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. انتشارات فرهنگ اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین. (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1372). مجمع البیان لعلوم القرآن. انتشارات ناصرخسرو.
طبرسى، فضل بن حسن. (1377). تفسیر جوامع الجامع. انتشارات دانشگاه تهران.
طبرى، محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان عن تاویل القرآن. دارالمعرفة.
طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیرالقرآن. انتشارات دار احیاء التراث العربى.
فاکر میبدی، محمد؛ و اخلاقی، فرزانه. (1398). بررسی تطبیقی دیدگاه آیت‌الله معرفت و رشیدرضا پیرامون آیات مربوط به خطیئه آدم. مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث، 12، 1-24.
فخررازى، محمد بن عمر. (1420 ق). مفاتیح الغیب. داراحیاء التراث العربى.
فضل‌الله، سید محمد حسین. (1419 ق). من وحى القرآن. دار الملاک للطباعة و النشر.
قرائتى، محسن. (1383). تفسیر نور. مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن.
قرشی، سیدعلی اکبر. (1371). قاموس قرآن. انتشارات دارالکتب الإسلامیه.
قرطبى، محمد بن احمد. (1364). الجامع لاحکام القرآن. انتشارات ناصر خسرو.
قشیرى، عبدالکریم. (بی‌تا). لطائف الاشارات. الهیئة المصریة العامة للکتاب.
کرد، صفی‌الله؛ اندیشه، هاشم؛ و نقی‌پورفر، ولی‌الله. (1396). نگاهی نو به عصمت حضرت آدم از منظر فریقین با رویکردی به آیه 121 سوره طه. مطالعات قرآنی، 8(31)، 139-165.
کاشانى، ملا فتح الله. (1336). منهج الصادقین فى الزام المخالفین. انتشارات علمى.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمة الاطهار علیهم السلام. مؤسسة الوفاء.
مظفر، محمدرضا. (1381). اصول الفقه. مؤسسة النشرالاسلامی.
مقاتل بن سلیمان. (1423 ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. دار احیاء التراث.
مغنیه، محمد جواد. (1424 ق). التفسیر الکاشف. دار الکتب الإسلامیة.
مکارم شیرازی، ناصر.(1374). تفسیر نمونه. دار الکتب الإسلامیة.
ملایوسفی، مجید؛ و معماری، داود. (1390). گناه نخستین از دیدگاه اسلام و مسیحیت. ادیان و عرفان، 44(2)، 126-101.
ناصح، احمدعلی. (1378). آدم از دیدگاه قرآن و عهدین. نشر رایزن.
واسعی، هادی. (1401). بازخوانی «گناه نخستین» از منظر پولس و امام خمینی(س). معرفت، 31(1)، 51-62. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 867 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 220 |
||