سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه قم

سعادت شعاع, مرادعلی, مرتضایی, سید جواد. (1402). بررسی بلاغی - اجتماعی تصاویر شعر «مه» احمد شاملو، مطابق الگوی فرکلاف. پژوهش‌های فلسفی -کلامی, 12(22), 140-158. doi: 10.22091/jls.2023.9005.1469
مرادعلی سعادت شعاع; سید جواد مرتضایی. "بررسی بلاغی - اجتماعی تصاویر شعر «مه» احمد شاملو، مطابق الگوی فرکلاف". پژوهش‌های فلسفی -کلامی, 12, 22, 1402, 140-158. doi: 10.22091/jls.2023.9005.1469
سعادت شعاع, مرادعلی, مرتضایی, سید جواد. (1402). 'بررسی بلاغی - اجتماعی تصاویر شعر «مه» احمد شاملو، مطابق الگوی فرکلاف', پژوهش‌های فلسفی -کلامی, 12(22), pp. 140-158. doi: 10.22091/jls.2023.9005.1469
سعادت شعاع, مرادعلی, مرتضایی, سید جواد. بررسی بلاغی - اجتماعی تصاویر شعر «مه» احمد شاملو، مطابق الگوی فرکلاف. پژوهش‌های فلسفی -کلامی, 1402; 12(22): 140-158. doi: 10.22091/jls.2023.9005.1469

بررسی بلاغی - اجتماعی تصاویر شعر «مه» احمد شاملو، مطابق الگوی فرکلاف

پژوهش های دستوری و بلاغی
مقاله 8، دوره 12، شماره 22، اسفند 1401، صفحه 140-158    اصل مقاله (702.15 K)
نوع مقاله: بلاغی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/jls.2023.9005.1469
نویسندگان
مرادعلی سعادت شعاع1؛ سید جواد مرتضایی* 2
1دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
2دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
چکیده
مسألۀ این پژوهش بینِ‌رشته‌ای، مختصّات (چگونگی و چرایی) تصاویر شعر «مه»، اثر احمد شاملو، در ارتباط با متغیّرهای درون‌متنی و برون‌متنی است و هدف آن، تحلیل بلاغی - اجتماعی تصاویر این شعر است. برای این منظور از نظریّۀ تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف استفاده شد. جنبه‌های بلاغی تصاویر در سطح توصیف، بافت موقعیتی تصاویر در سطح تفسیر و ابعاد اجتماعی - سیاسی (بافت کلان) تصاویر در سطح تبیین تحلیل شد. مطابق با روش فرکلاف در همۀ سطوح به بافت و ابعاد و کارکرد ایدئولوژیک تصاویر توجّه شد. شعر مه ساختاری نمادین دارد. تصاویر، شامل تعدادی تشبیه، استعاره، حس‌آمیزی، کنایه و ایهام است. شعر، بازنمایی وضعیت یک بیابان - دریا در یک «شب مه‌آلود» است. دو تصویر فراگیر در شعر وجود دارد؛ یکی تشبیه وضعیت معلّق سیاسی – اجتماعی ایرانِ پس از کودتا به شب و دیگری تشبیه جامعۀ گرفتار در این شرایط، به بیابانی/ دریایی که هنوز نمرده و به ظهور تغییرات مثبت امیدوار است. تصویر بزرگ شعر، فضای بسته و ناروشن سیاسی - اجتماعی ایران است که در نماد شب مه‌آلوده و بیابانِ مانندشده به دریا بازنمایی شده است. بافت موقعیتی تصاویر شامل «ارتباط با بافت متنی گفتمان، مختصّات زمانی و واقعی مؤثّر بر سرایش و تصویرسازی شعر و بافت موقعیتی سیاسی و اجتماعی» است. کارکرد ایدئولوژیک تصاویر عبارت است از: غیرطبیعی‌سازی وضعیت سیاسی جامعه و گفتمان حاکم و طبیعی‌سازی گفتمان مبارزه و مقاومت. مفهوم این شعر اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل دهۀ 30 از نگاه روشنفکران تحوّل‌خواه است که براثر تضادّ بین نیروهای سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی به وجود آمده و جامعه را در وضعیتی نامشخّص از بهبود وضعیت تا بدتر شدن آن رها کرده است.
کلیدواژه‌ها
تصویر؛ شعر مه؛ تحلیل گفتمان انتقادی؛ فرکلاف
عنوان مقاله [English]
Rhetorical-social analysis of the images of the poem "Meh", by Ahmad Shamlou based on the model of Fairclough
نویسندگان [English]
Morad Ali Sa’adat Shoa’1؛ Seyyed Javad Mortezaei2
1PhD candidate of Persian language and literature, University of Ferdowsi, Mashhad, Iran
2Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Ferdowsi, Mashhad, Iran
چکیده [English]
The focus of this interdisciplinary research is the coordinates (how and why) of the images in the poem "Meh", by Ahmed Shamlou, in relation to intratextual and extratextual variables. The main purpose of the article is the analysis of rhetorical-social images of this poem. Norman Fairclough's theory of critical discourse analysis was used to realize both aims. The rhetorical aspects of the images, the situational context of the images, and the socio-political dimensions (macrotexture) of the images were analyzed respectively at the levels of description, interpretation, and explanation. According to Fairclough's method, attention should be paid to the texture, dimensions and ideological function of the images at all levels. “Meh”s has a symbolic structure and its images include similes, metaphors, synesthesia, ironies and ambiguity. The poem, represents the situation of a desert-sea in a "foggy night". There are two dominant images in the poem; One compares Iran's suspended political-social situation after the 1953 coup to night, and the other likens the society caught in this situation to a desert/sea that is not yet dead and hopes for the emergence of positive changes. The big picture of the poem is the closed and unclear political-social space of Iran, which is represented in the symbol of the foggy night and the desert-like sea. The situational context of the images includes "the connection with the textual context of the discourse, the time and reality coordinates affecting the composition and depiction of the poem, and the political and social situational context". The ideological function of the images is to denaturalize the political state of society and the ruling discourse while naturalizing the discourse of struggle and resistance. The subject of this poem is the social and political situation of Iran in the early 30s from the perspective of revolutionary intellectuals, which was created due to the conflict between internal and external political and social forces and left the society in an uncertain state from improvement to deterioration.
کلیدواژه‌ها [English]
Image, Meh, Critical Discourse Analysis, Fairclough
مراجع
  1. آقاگل‌زاده، فردوس. (1392). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی. چاپ اوّل. تهران: علمی.
  2. آقاگل‌زاده، فردوس. (1394). تحلیل گفتمان انتقادی، تکوین تحلیل گفتمان در زبان‌شناسی. چاپ اول. تهران: علمی و فرهنگی.
  3. انوری، حسن. (1390). شولا در فرهنگ بزرگ سخن. جلد پنجم. چاپ هفتم. تهران: سخن.
  4. خاکپور، محمّد. (1394). «رویکردی به تأثیر زبان نمادین در تعهد و التزام اجتماعی و انسانی شعر شاملو». دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی (دانشگاه محقق اردبیلی). صص: 44-31.
  5. سالمیان، غلامرضا؛ آرتا، سید محمّد و دنیا حیدری. (1391). «بررسی تطبیقی دلالت معنایی نمادها در ادبیات کلاسیک و اشعار احمد شاملو». زبان و ادبیات فارسی. سال 20. شمارة 73. صص: 98-67.
  6. سلاجقه، پروین. (1384). نقد شعر معاصر: امیرزاده‌ی کاشی‌ها شاملو. چاپ اوّل. تهران: مروارید.
  7. شاملو، احمد. (1391). مجموعه‌ی آثار، دفتر یکم: شعرها. چاپ دهم. تهران: نگاه.
  8. شکیبی ‌ممتاز، نسرین. (1393). «سمبل و جایگاه آن در شعر احمد شاملو (با تکیه ‌بر شعر مه)». مطالعات انتقادی ادبیات. سال اوّل. شمارة چهارم. صص: 138-117.
  9. صادقی، معصومه. (1397). «رمانتیسم و بازتاب آن در شعر احمد شاملو». شفای دل. دورۀ 1. شمارۀ 1. صص: 122-105.
  10. صدرایی، رقیه و معصومه صادقی. (1397). «تحلیل گفتمان ناسیونالیستی در مجموعه‌ اشعار احمد شاملو (برمبنای نظریۀ تحلیل گفتمانی لاکلا و موفه)». متن‌پژوهی ادبی. سال 22. شمارۀ 75. صص: 206-172.
  11. علی‌اکبرزادۀ ‌‌زهتاب، مرجان و حسین یزدانی. (1398). «تحلیل جامعه‌شناختی شعر شاملو و ابوماضی بر پایة نظریة زالامانسکی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 55. صص: 126-95.
  12. فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمۀ فاطمه شایسته‌پیران و همکاران. چاپ اوّل. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
  13. فلاوردو، جان و جان ریچاردسون. (1397). راهنمای گفتمان‌شناسی انتقادی 1. رویکردها. ترجمۀ گروه مترجمان. چاپ اوّل. تهران: لوگوس.
  14. قراگوزلو، محمّد. (1397). تاریخ تلخ به روایت احمد شاملو. چاپ اوّل. تهران: نگاه.
  15. متحد، شیوا؛ حسن‌لی، کاووس و حسین کیانی. (1396). «وجه زنانۀ نمادها در شعر معاصر فارسی و عربی با نگاهی به شعر احمد شاملو و عبدالوهاب البیاتی». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. دورۀ 5. شمارۀ 1. صص: 119-84.
  16. محمّدی، علی و طاهره قاسمی دورآبادی. (1395). «بررسی و تحلیل ساختاری و محتوایی «عنوان» در سروده‌های احمد شاملو». ادبیات پارسی معاصر. سال ششم. شمارة سوّم. صص: 97-77.
  17. یورگنسن، ماریانه و لوئیز فیلیپس. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمۀ هادی جلیلی. چاپ اوّل. تهران: نی.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 661
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 403