تعامل و تقابل شعر حافظ شیرازی با ساختار سیاسی قدرت | ||
| پژوهش های دستوری و بلاغی | ||
| مقاله 8، دوره 10، شماره 17، شهریور 1399، صفحه 199-224 اصل مقاله (1.25 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/jls.2020.5366.1223 | ||
| نویسندگان | ||
| محمد کشاورز بیضایی* 1؛ رضا معینی رودبالی2؛ امیر آهنگران3؛ فرود کشاورز بیضایی4 | ||
| 1دکترای تاریخ دانشگاه تبریز | ||
| 2استادیار گروه آموزش الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان | ||
| 3استادیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان | ||
| 4کارشناسی ارشد ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد شیراز | ||
| چکیده | ||
| در تاریخ ادبیّات ایران، شعر گاهی همانند ابزاری انتفاعی در خدمت شوکت‌‌زایی و مشروعیت‌‌زایی حکومت‌‌ها وارد شده و گاهی نیز در تعارض و تقابل با ساختار قدرت، علیۀ آن عمل نموده است. چرایی و نحوۀ تعامل و تقابل شعر حافظ با ساحت سیاسی قدرت، موضوع قابل درنگی است که چندان مورد توجه قرار نگرفته و شناخت ابعاد و زوایای آن می‌‌تواند افزون بر شناخت بهتر شعر حافظ، علل تعامل و تقابل وی با طیف‌‌های قدرت را تبیین نماید. جستار حاضر با شیوه‌‌ای توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر دیوان حافظ، تعامل و تقابل شعر حافظ با ساحت سیاسی قدرت را مورد سنجش قرار می‌‌دهد. یافته‌‌ها حاکی از آن است که حافظ اگرچه شاعری سیاسی و حکومتی نبوده اما در مواجهه با حکومت، به مبانی و الگوهای کُلی «سیاستنامه‌‌نویسی» ایرانی، نظیر: «فرهّ ایزدی» و «عدالت پادشاه» نظر داشته و تعامل و تقابل خود با آن را در قالب مدح و ذم حاکمان در اشعارش، برحسب این مبانی تنظیم نموده‌است. وی با وقوف بر وجوب و الزام نهاد قدرت و کارکردهای امنیّتی و فرهنگی آن در جامعه، اقدام و مساعی برخی از سلاطین و وزیران زمانه در استقرار عدالت، امنیّت و شریعت، از ساختار سیاسی قدرت تجلیل به عمل آورده و تعامل و همراهی خود را با آن نشان داده‌است. همچنین وی همانند اغلب شاعران فارسی به برخی از مظاهر منفی حکومت، نظیر: ظلم، تزویر و ریای حاکمان تاخته، و تقابل خود را با هجمه علیه منصب نظارتی و سیاسی محتسب، -که مصداق آن امیر مبارزالدین مظفری است-، ابراز نموده‌است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تقابل؛ تعامل؛ ساختار سیاسی؛ شعر؛ حافظ شیرازی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Interacting with and defying power structure in Hafez’s poetry | ||
| نویسندگان [English] | ||
| mohammad keshavarz beyzai1؛ Reza Moini Roodbali2؛ amir ahangran3؛ forud keshavarz beyzai4 | ||
| 1PhD in history from University of Tabriz | ||
| 2Assistant Professor, University of Farhangian | ||
| 3Assistant professor of History, University of Lorestan | ||
| 4MA in Comparative Literature, Azad University of Shiraz | ||
| چکیده [English] | ||
| Poetry, in the history of Persian literature, has either served to support and legitimize power or to defy it. How and why Hafez, in his poetry, interacted with or defied power structure are the significant issue which can help both clarify his poetry and illuminate the reason why he interacted or defied different sides in power structure. Relying on descriptive-analytical method, the present article is going to investigate attitudes in Hafez’s poetry to power structure. Hafez’s poetry, it is suggested, though not a fully political one, follows the principles of writing “Siastnameh”. Hence his focus on “farah Izadi” and “the King’s justice” and also his use of eulogy and satire in face of the ruling system. Realizing the inetevitability of the institution of power and its security and cultural functions, he has appreciated the actions and attempts of rulers in providing society with justice, security, and Sharia law. Also like many other Persian poets, he has repudiated such manifestations of power like hypocrisy, oppression , and duplicity- being traditionally represented in the character of Mohtaseb and its historical figure, Amir Mobarez- al- din Mozaffari. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Defiance, Interaction, Power structure, Poetry, Hafez Shirazi | ||
| مراجع | ||
|
احمدی، محمّدحسن.(1384). «مناسبات هنر و قدرت». بیناب (سورۀ مهر). شمارۀ 8. صص: 195- 186. آشوری، داریوش.(1397). عرفان و رندی در شعر حافظ. چاپ پانزدهم. تهران: مرکز. تنسر.(1354). نامۀ تنسر. به تصحیح مجتبی مینوی. چاپ دوّم. تهران: خوارزمی. تتوی، احمد قاضی و آصف‌خان قزوینی.(1382). تاریخ الفی. محقق و مصحح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: علمی و فرهنگی. حافظ‌‌ابرو، عبدالله‌ابن‌لطف‌‌الله.(1380). زبده‌‌التواریخ. جلد 1و 2. محقق و مصحح سیدکمال حاج سیدجوادی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی. حافظ، شمس‌‌الدین محمّد.(1394). دیوان حافظ. بر اساس نسخۀ تصحیح شده غنی- قزوینی. به کوشش رضا کاکائی دهکردی. چاپ ششم. تهران: ققنوس. ــــــــــــــــــــــــــــ.(1379). دیوان حافظ شیرازی بر اساس نسخه نویافته بسیار کهن. به کوشش صادق سجادی و علی بهرامیان. توضیح واژه‌‌ها و معنای ابیات کاظم برگ نیسی. تهران: فکر روز. حسن‌‌لی، کاووس.(1385). چشمۀ خورشید؛ بازخوانی زندگی، اندیشه و سخن حافظ شیرازی. شیراز: نوید. حسینی‌‌فسایی، حاج میرزاحسن.(1382). فارسنامه ناصری. محقق و مصحح منصور رستگار فسایی. جلد دوم. تهران: امیرکبیر. حصوری، علی.(1390). حافظ از نگاهی دیگر. تهران: چشمه. خرمشاهی، بهاء‌‌الدین.(1371). حافظ‌‌نامه. جلد اول. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی. خواجو‌‌ی‌کرمانی، محمّدبن‌علی.(1369). دیوان اشعار. به اهتمام و تصحیح احمد سهیلی‌‌خوانساری. تهران: پاژنگ. دشتی، علی.(1353). کاخ ابداع. تهران: جاویدان. رستگار فسائی، منصور.(1385). حافظ و پیدا و پنهان زندگی. تهران: سخن. رستمی‌‌پور، مریم.(1397). «بازشناسی ایران باستان در فارس عصر حافظ». پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد در رشته تاریخ ایران اسلامی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی: دانشگاه شیراز. زرکوب‌شیرازی، ابوالعباس معین‌‌الدین احمد.(1350). شیرازنامه. به‌کوشش اسماعیل واعظ جوادی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. زرین‌‌کوب، عبدالحسین.(1383). از کوچۀ رندان. چاپ شانزدهم. تهران: سخن. سلمان ساوجی، خواجه جمال‌الدین.(1336). دیوان سلمان ساوجی. به اهتمام منصور شفق. تهران: بنگاه مطبوعاتی فتحعلی‌‌شاه. سجادی، سید صادق.(1391). «زندگی و روزگار حافظ». تهران: مرکز دایره‌‌المعارف بزرگ اسلامی. سمرقندی، کمال‌‌الدّین عبدالرزاق.(1383). مطلع سعدین و مجمع بحرین. به اهتمام عبدالحسین نوایی. جلد اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. شه‌‌بخش، عظیم و امید غیاثی.(1398). «شیراز عصر حافظ و چگونگی بازتولید اندیشۀ ایرانشهری». پژوهشنامۀ تاریخ‌‌های محلی ایران. سال هفتم.شمارۀ دوّم. پیاپی 14. صص: 190- 177. صفا، ذبیح‌‌الله.(1378). تاریخ ادبیات در ایران. جلد دوم. تهران: فردوس. عباسی، جواد و فاطمه حاجی‌‌آبادی.(1395). «وزارت در دودمان‌‌های محلی ایران در قرن هشتم هجری، از زوال ایلخانان تا برآمدن تیموریان». ایران‌‌نامه. دورۀ 2. سال 1. شمارۀ 1. صص: 198- 174. عبید زاکانی، خواجه نظام‌الدین عبیدالله.(1354). کلیات عبید زاکانی. با مقدمه نوذر اصفهانی. تهران: طلوع. غنی، قاسم.(1393). تاریخ عصر حافظ و تاریخ تصوف در ایران. دو مجلد. تهران: زوّار. فتح‌‌اللهی، محمّدعلی و معصومه حسینی.(1392). «فلسفۀ سیاسی خواجه شمس‌‌الدین محمّد حافظ شیرازی». مجلۀ پژوهشهای سیاست اسلامی. دورۀ 1. شمارۀ 3. صص 142- 113. فرخی، یزدان.(1395). «تأملی دربارۀ اشتغال حافظ شیرازی در تشکیلات دیوانی». مطالعات تاریخ فرهنگی. سال 7. شمارۀ 27. صص: 62- 45. فردوسی، ابوالقاسم.(1386). شاهنامه فردوسی. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ دهم. تهران: قطره. کُتُبی، محمود.(1364). تاریخ آل‌‌مظفر. مصحح و محقق عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر. کشاورز بیضایی، محمّد.(1397). «جایگاه خاندان بدرخان شیرازی در تشکیلات دیوانی، امنیتی و انتظامی حکومت قاجاریه؛ با تأکید بر میرزا عبدالوهاب‌‌خان آصف الدوله شیرازی». مطالعات تاریخ انتظامی. سال 5. شمارۀ 16. صص: 134- 115. لیمبرت، جان.(1386). شیراز در روزگار حافظ؛ شکوهمندی شهر ایرانی در قرون وسطی. ترجمۀ همایون صنعتی‌‌زاده. شیراز: مؤسسۀ فرهنگی و پژوهشی دانشنامه فارس با همکاری پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی شیراز. مسکوب، شاهرخ.(1394). ارمغان مور. چاپ سوّم. تهران: نی. منصورنژاد، محمّد.(1392). «ماهیت اندیشه سیاسی رند شیراز، حافظ». علوم سیاسی. سال 16. شمارۀ 61. صص: 90- 69. میر، محمّد تقی.(1368). بزرگان نامی پارس. چاپ 1. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز. یزدی، معین‌الدّین بن جلال‌الدّین محمّد معلّم.(1326). مواهب الهی، در تاریخ آل مظفر. جلد اول. تصحیح سعید نفیسی. تهران: اقبال. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,232 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 929 |
||