3دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث / پردیس فارابی دانشگاه تهران
چکیده
انگارۀ محرف بودن کراسه‌های یهودی‌ـ‌مسیحی امروزه چنان بدیهی به نظر می‌رسد که شاید باورنکردنی به نظر برسد که زمانی چنین انگاره‌ای در میان مسلمانان رایج نبوده باشد. این پژوهش در پی آن است تا با استفاده از روش پژوهش در «تاریخ انگاره‌ها» (History of Ideas) تاریخ پیدایش و تکامل این انگاره را به شکلی تطبیقی در تفاسیر شیعه و اهل سنت مورد بررسی قرار دهد. طی این بررسی مشخص می‌شود که این انگاره در هر یک از دو جریان تفسیری سرگذشتی متفاوت را پشت سر گذاشته است؛ اما هر دو تقریبا در یک زمان به یک نقطۀ مشترک رسیده و در همان جا تثبیت شده‌اند. شکل کلی این مسیر را می‌توان با استفاده از الگوی سکوت ـ زمزمه ـ همهمه ـ پارادایم تحریف‌باوری ترسیم کرد؛ اما جزئیات این مسیر، شامل تاریخ پیدایش هر یک از مراحل، چرایی انتقال از یک مرحلۀ به مرحلۀ بعدی و حتی تعداد مراحل در دو جریان تفسیری شیعی و سنّی یکسان نیست. این مقاله با ارائۀ تصویری جزئی‌نگر از این مراحل، به مقایسۀ این دو تصویر با یکدیگر می‌پردازد.
تازه های تحقیق
نتیجه‌گیری
پیدایش و تکامل تحریف‌باوری در تفاسیر شیعه و اهل سنت دو مسیر مجزا را طی کرده و متأثر از عوامل متفاوتی بوده است؛ هرچند آغاز پارادایم تحریف‌باوری در هر دو جریان تقریبا همزمان و تحت تأثیر یک عامل بوده است. در جهان تسنن، مفسران تا پایان قرن اول حرفی از تحریف بایبل نمی‌زنند؛ اما در قرن دوم، تحت تأثیر نزاع بر سر کتابت حدیث، عده‌ای از مخالفان کتابت این کار را با کتابت میشنا در یهودیت مقایسه می‌کنند و بنابراین ایدۀ جعل کتابی در کنار تورات را مطرح می‌کنند که تا پایان قرن دوم می‌پاید. در قرن سوم، بر اثر مجادلات اسلامی‌ـ‌مسیحی در دربار مأمون، که منجر به طرح ایدۀ تحریف تورات از جانب متکلمان معتزلی می‌شود، برخی از مفسران اهل سنت نیز بدین رأی گرایش می‌یابند؛ اما بسیاری هم همچنان بر موضع سابق پافشاری می‌کنند. این وضعیت ناهمگن تا قرن پنجم ادامه پیدا می‌کند؛ یعنی زمانی که بر اثر ترجمۀ تورات و انجیل به عربی ناقدانی مانند ابن‌حزم ظهور می‌کنند و آغازگر دورانی می‌شوند که اکثریت قریب به اتفاق مفسران قائل به تحریف لفظی تورات و/یا انجیل می‌شوند.
این داستان در جهان تشیع به این صورت رخ می‌دهد که سکوت مفسران دربارۀ تحریف بایبل تقریبا تا پایان قرن چهارم امتداد می‌یابد؛ تنها استثناء در این میان قمّی است که احتمالا به دلیل اعتقادش به وقوع تحریف در قرآن، بحث تحریف تورات را مطرح می‌کند. در قرن پنجم، و چند دهه پیش از ظهور ابن‌حزم، مفسر شیعی وزیر مغربی ظهور می‌کند که پایه‌گذار نخستین نقدها بر تورات و ایدۀ محرف بودن آن در میان مفسران شیعه می‌شود. با نقل آراء او در تفسیر شیخ طوسی، این ایده تبدیل به قول غالب در میان مفسران شیعی می‌شود و تا امروز تداوم می‌یابد.
A comparative history of idea of Biblical falsification in the Shi'ite and Sunnite exegesis
نویسندگان [English]
Mohammad Ali Tabataba'i1؛ Abdolhadi Masoudi2؛ Mohammad Ali Mahdavi-Rad3
1Research Institute of the Quran and Hadith
2University of the Quran and Hadith
3University of Tehran, Farabi College
چکیده [English]
The idea of Biblical falsification is so widespread among Muslim scholars that it seems believable that once it had not been at existence at all. This paper aims to survey the history of the genesis and development of this idea in the Shi'ite and Sunnite exegeses by using the research method of "history of ideas". This survey shows that this idea has had two different stories in two traditions, but in both of them it has reached a common point simultaneously. The overall image of this path may be explained by the pattern of "silence-murmur-new paradigm", though the details -- including the history of genesis of each level, the reason of transmission from a level to the next, and even the number of levels -- differ in each tradition. This paper tries to compare these two different paths of historical development of the idea depict a detailed image of the story.
کلیدواژه‌ها [English]
falsification, Bible, exegesis, Shi'ite, Sunnite, comparative history of ideas
کریمی‌نیا، مرتضی (1391). «المصابیح فی تفسیر القرآن: گنجی کهن در تاریخ تفسیر شیعه»، جشن‌نامۀ استاد محمدعلی مهدوی راد، به کوشش رسول جعفریان، قم: نشر مورخ.
کریمی‌نیا، مرتضی (1394). «اسرائیلیات و منقولات عهدینی در تفسیر وزیر مغربی (418 - 370 ق) موسوم به المصابیح فی تفسیر القرآن»، مطالعات تفسیری، ش22، ص137-156.
Adang, Camila (1999). ‘Medieval Muslim polemics against the Jewish scriptures’, in J. Waardenburg (ed.), Muslim perceptions of other religions, New York, pp. 143-59.
Berg, Herbert (2000). The Development of Exegesis in Early Islam: the Authenticity of Muslim Literature from the Formative Period, London & New York: RoutledgeCurzon.
Griffith, S.H. (2013). The Bible in Arabic: The Scriptures of the 'People of the Book' in the Language of Islam. Princeton University Press.
Lazarus-Yafeh, Hava (1992). Intertwined Worlds: Medieval Islam and Bible Criticism, Princetion, NJ: Princeton University Press.
Saeed, Abdullah. (2002). “The Charge of Distortion of Jewish and Christian Scriptures”, The Muslim World, 92(3‐4), 419-436.
Tarakci, Muhammet (2005). “The Qur’anic View of the Corruption of the Torah and the Gospels,” The Islamic Quarterly 49/3, pp. 227-245.
