بررسی تطبیقی روش علم کلام و فلسفه اسلامی | ||
| پژوهش‌های فلسفی -کلامی | ||
| مقاله 7، دوره 20، شماره 2 - شماره پیاپی 76، تیر 1397، صفحه 141-162 اصل مقاله (1.53 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/pfk.2018.1521.1493 | ||
| نویسندگان | ||
| ساره تقوایی1؛ عباس ایزدپناه* 2 | ||
| 1دانشجوی دکتری فلسفه و کلام دانشگاه قم | ||
| 2استادیار دانشگاه قم (نویسنده مسئول) | ||
| چکیده | ||
| این مقاله در صدد تبیین روش دو علم کلام و فلسفۀ اسلامی و سپس بررسی رابطۀ روشی میان آن دو است. این دو علم به‌عنوان دو علم مستقل مانند دیگر علوم اسلامی، در بستر زمان، با یک‌دیگر تعاملاتی از جمله تعاملات روشی داشته‌اند. علوم اسلامی (تفسیر، فقه،کلام، فلسفه و …) چون شبکه‌هایی در‌هم‌تنیده هستند که بر یک‌دیگر بسیار تأثیر گذارند. صَرف‌نظر از دیدگاه‌های افراطی و تفریطی در این زمینه، می‌توان گفت از ابتدا تا کنون، بین این دو تعاملاتی نظیر تعاملات تاریخی، تداخل در مسائل، تعاملات روشی و … وجود داشته است. با توجه به عنوان این مقاله، در تحلیل روش این دو علم، به این نتیجه می‌رسیم که بین روش‌های کلامی‌ای که از ابتدا تا کنون، تحولات و تطوراتی داشته‌اند، یعنی از روش ابتدایی جدلی، شروع و در نهایت، به روش فلسفی و برهانی تحول یافته است و همچنین روش‌های فلسفۀ اسلامی که آنها نیز تحولاتی داشته‌اند؛ یعنی از روش عقلیِ محض - به سبک روش مشایی فلسفۀ یونان – شروع شده و تا انواع روش‌های مشایی اسلامی (بومی‌سازی روش مشایی اسلامی)، اشراقی اسلامی و حکمت متعالیه صدرایی، تکامل یافته است، مناسباتی وجود داشته و دارد. | ||
تازه های تحقیق | ||
نتیجه‌گیری در کنار تعامل رو به رشد دو علم کلام و فلسفۀ اسلامی در بستر زمان، آن چه در این تطبیق، مشاهده می‌‌شود، این نکته است که عقل‌گرایی و نقل‌گرایی در هر دو علم وجود دارد، اما تقدم و تأخر و میزان استفاده و نحوه کاربرد آن در دو مقام داوری و گردآوری و … متفاوت است. افزون بر روش عقلی و نقلی که سنتاً در دو علم کلام و فلسفۀ اسلامی مورد استفاده قرار می‌گیرد، روش نوین مطالعات دینی که نوعاً برون‌دینی هستند نیز در این دو علم مورد استفاده قرار می‌گیرد. در یک نگاه خاص‌و دقیق‌تر، به این نتیجه می‌رسیم که این رابطه در همۀ جریان‌های فلسفی یکسان نیست؛ برای مثال، در روش فلسفی مشاء، فلسفه از کلام فاصله گرفته و بر عکس، در روش صدرایی، فلسفه به کلام نزدیک‌‌تر شده است. این مقاله این نتیجۀ عملی را نیز دارد که عالمان این دو علم موظف‌اند همیشه به اصلِ مشارکت این دو علم توجه کنند و فلاسفه و متکلمین اسلامی باید با یک‌دیگر در تعامل و گفت و شنود باشند. با استناد به تعاملات گفته شده در این نوشتار می‌توان نتیجه گرفت که در بستر زمان، نه فلسفه از کلام بی‌نیاز بوده است و نه کلام بی‌نیاز از فلسفه. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تطبیق؛ روش؛ کلام اسلامی؛ فلسفۀ اسلامی | ||
| موضوعات | ||
| کلام | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Comparative Study between the Methods of Islamic Theology and Islamic Philosophy | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Sareh Taghvāee1؛ Abbās Īzadpanāh2 | ||
| 1* Doctrate student, University of Qom | ||
| 2* Assistant professor, University of Qom (corresponding author) | ||
| چکیده [English] | ||
| This article strives to explain the methods of the two sciences of Islamic Theology and Islamic Philosophy and subsequently study the methodical relation between them. These two sciences, as two independent sciences, have intersected with each other like other Islamic sciences over time; one such intersection is in terms of method. Islamic sciences (Qurʼānic exegesis, Jurisprudence, Theology, Philosophy etc.) are interconnected networks which have a great effect over each other. Regardless of the extreme views in this area, it can be said that from the beginning up until the present, there has been intersection between these two like, for example in the following areas: historical intersection, overlap in issues, methodical intersection etc. Considering the topic of this article, in analyzing the methods of these two sciences, we arrive at the conclusion that there has been a harmony and relation between theological methods which has undergone changes and evolutions from the beginning till now i.e. from the beginning of the initial polemic method and has ultimately changed into a philosophical and dialectical method, and between Islamic philosophical methods that have also undergone changes, i.e. from an absolutely rational method – in the manner of Greek Peripatetic Philosophy method – till the development of the various Islamic methods like: Peripatetic (localization of Islamic Peripatetic method), Islamic Illuminationism and Sadra's Transcendental Philosophy. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| comparison, method, Islamic Theology, Islamic Philosophy | ||
| مراجع | ||
|
فهرست منابع * قرآن کریم * نهج البلاغه - ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1379). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام. تهران: اتشارات طرح نو. - ابن سینا. حسین بن عبداللّه. (1375). الاشارت و التنبیهات. خواجه نصیر الدین طوسی. قم: نشر البلاغه. قم. - اله بداشتی، علی. (1392)توحید و صفات الهی. قم: انتشارات دانشگاه قم. - برنجکار، رضا. (1393). روش‌شناسی علم کلام . قم: پژوهشگاه قرآن و حدیث. - بهشتی، احمد. (1382). فلسفه دین. قم: بوستان کتاب. - تفتازانی، سعدالدین. (1422ق). شرح المقاصد. (ج6). بیروت: دار الکتب العلمیه. - جبرئیلی، محمد صفر. (1389). سیر تطور کلام شیعه. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. - جوادی آملی، عبداللّه. (1379). ). شرح حکمت متعالیه. تهران: نتشارات الزهرا. - حکیمی، محمد رضا. (1379). مکتب تفکیک. قم: مرکز بررسی‌های اسلامی. حلّی، حسن بن یوسف. (1417ق). کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد. تحقیق و تعلیق: حسن حسن‌زاده آملی. قم: موسسه نشر اسلامی. - حنا الفاخوری. (1393). تاریخ فلسفه در جهان اسلام. ترجمه: عبدالمحمد آیتی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - خسروپناه، عبدالحسین. (1389). نقد و بررسی کتاب فلسفه فلسفۀ اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. - ربانی گلپایگانی، علی. (1392). القواعد الکلامیه. قم: موسسه امام صادق(ع). - ربانی گلپایگانی، علی. (1382). درآمدی بر علم کلام. قم: دار الفکر. - سبحانی، جعفر. (1382). حسن و قبح عقلی. قم: موسسه امام صادق(ع). - شهرستانی، عبدالکریم. (1421ق). الملل و النحل. تحقیق: امیر علی مهنا، علی حسن فاعور. بیروت: دارالمعرفة. - شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1410ق). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی. - فرامرز قراملکی، احد. (1388). روش‌شناسی فلسفه ملاصدرا. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا . - فرامرز قراملکی، احد. (1395). روش‌شناسی مطالعات دینی. مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی. - مجلسی، محمدباقر. (1403ق) بحارالانوار (ج72). بیروت: موسسه الوفاء. - مطهری، مرتضی. (1381). کلیات علوم اسلامی (ج2). قم: انتشارات صدرا . - مطهری، مرتضی. (1383). مجموعه آثار. قم: انتشارات صدرا. - معتزلی، عبدالجبار. (1422ق). شرح الاصول الخمسه. بیروت: دار احیاء التراث العربی. - مفید. محمد بن نعمان. (1414ق). اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. بیروت: دارالمفید. - میرچا الیاده. (1375). دین پژوهی. ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - ولفسون، هری اوسترین. (1368). فلسفۀ علم کلام. ترجمه: احمد آرام. تهران: انتشارات الهدی. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,821 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,072 |
||