نقد و بررسی راه‌کار «ترکِ أولی» در توجیه خطاهای انبیاء | ||
| پژوهش‌های فلسفی -کلامی | ||
| مقاله 2، دوره 20، شماره 2 - شماره پیاپی 76، تیر 1397، صفحه 29-56 اصل مقاله (1.55 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/pfk.2018.2061.1641 | ||
| نویسنده | ||
| حسین اترک* | ||
| دانشیار دانشگاه زنجان | ||
| چکیده | ||
| در این مقاله به بررسی اصطلاح «ترکِ أولی» به عنوان راه‌کاری برای دفاع از عصمت انبیاء در مواجهه با آیاتی از قرآن کریم که ظاهرشان بر ارتکاب معاصی توسط انبیاء دلالت دارند، پرداخته شده و پس از معناشناسی «ترکِ أولی»، این سئوال محور بحث و بررسی قرار گرفته است که آیا دلایل عقلی عصمت انبیاء با صدور ترکِ أولیٰ از انبیاء سازگار است؟ به عقیدۀ نگارنده با توجه به این‌که ترکِ أولی، نوعی خطا و لغزش است و چون دلایل عقلی عصمت (مانند وثوق و اعتماد مردم به انبیاء، غرض اِرشاد مردم از رسالت، لزوم تبعیت از انبیاء، قاعدۀ لطف و عدم اِعراضِ قلوب مردم از انبیاء) مستلزم نفی هر گونه خطا و لغزشی از انبیاء است، انبیاء باید از ترکِ أولیٰ نیز معصوم باشند و این راه‌کار متکلمان اسلامی در توجیه آیات دال بر معاصی انبیاء موفق نیست. پذیرش ارتکاب ترکِ أولیٰ از سوی انبیاء به معنای پذیرش ارتکاب خطا توسط ایشان و خلافِ اعتقاد شیعه به عصمت انبیاء است. در نتیجه، کلام شیعی با چالشی بزرگ در توجیه آیات دالّ بر صدور خطا و لغزشِ انبیاء مواجه خواهد شد که به نظر نگارنده مستلزم بازنگری در اعتقاد کلامی شیعه در باب عصمتِ مطلق انبیاء است. | ||
تازه های تحقیق | ||
در این مقاله سعی شد راه‌کار متکلمان اسلامی، به‌ویژه متکلمان شیعی، در جعل مفهوم «ترکِ أولی» برای توجیه برخی اعمال انبیاء که ظاهرشان خطا و گناه است بررسی و نقد شود. نتیجه این شد که چون ترکِ اولیٰ از نظر عقلی و اخلاقی خطاست، پس نمی‌توان انکار کرد که آن چه در مورد انبیاء تحت عنوان «ترکِ أولی» گفته می‌شود، نوعی خطا و لغزش بوده است. پذیرش خطا بودن اعمال رسولان، با دلایل اقامه شده در عصمت ایشان ناسازگار است؛ چون این دلایل مانند دلیل وثوق اعتماد به انبیاء، تحقق غایت ارشاد مردم، لزوم تبعیت از نبی، عدم اعراض قلوب مردم و قاعده لطف صدور هرگونه خطا، بلکه حتی احتمال و امکان صدور هرگونه خطا و لغزشی از انبیاء را رد می‌کنند. بنابراین، اگر این استدلال‌ها را متقن و درست بدانیم، چاره‌ای جز این نیست که آخرین قدم را نیز برداریم و انبیاء را حتی از ترکِ اولیٰ نیز معصوم بدانیم. در نتیجه، این اعتقاد متکلمان شیعی که صدور هرگونه عصیان و خطایی از انبیاء ممتنع است و آن‌ها ممکن است تنها مرتکب ترکِ أولیٰ شوند، درست نیست. دلایل کلامی عصمت مقتضی آن است که انبیاء از ترکِ اولیٰ نیز باید معصوم باشند، اما اگر انبیاء را از ارتکاب ترکِ اولیٰ نیز معصوم بدانیم، مشکلی که پیش خواهد آمد آن است که آیاتی که ظاهرشان دلالت بر صدور گناه از انبیاء می‌کند در انتظار ما خواهند بود و بزرگترین حربۀ کلام اسلامی و شیعی را در توجیه آن‌ها از دست خواهیم داد. از این‌رو، یا باید به فکر راه‌چارۀ دیگری برای این آیات بود مانند این‌که آن‌ها را آیات متشابه بخوانیم و عقل انسان از درک معنای آن‌ها را معطل بشماریم و همۀ روایات در این زمینه را ضعیف بخوانیم یا باید از دلایل کلامی اثبات عصمت که صدور هرگونه خطایی را منع می‌کنند دست کشید. نگارنده خود طرفدار راه‌کار دوم است و معتقد است که دلایل عقلی عصمت انبیاء متقن نبوده و برای تحقق غرض رسالت، وثوق مردم و هدایت آن‌ها عصمت مطلق از هرگونه خطا و لغزشی لازم نیست و رسالت و نبوت با انبیاء 99 درصدی که در طول زندگی خود یک درصد خطا و لغزش داشته‌اند ممکن است.[1]
[1]. نویسنده در مقاله دیگری تحت عنوان «بررسی دلایل عقلی عصمت در کلام شیعی» به نقد این دلایل پرداخته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| عصمت؛ انبیاء؛ ترکِ أولی؛ ترک أفضل؛ خطا | ||
| موضوعات | ||
| فلسفه اخلاق؛ فلسفه اسلامی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Study and Critique of the «Tark-i Awlà» Approach in Justifying Prophets' Lapses | ||
| نویسندگان [English] | ||
| hossain Atrak | ||
| Associate professor, University of Zanjān | ||
| چکیده [English] | ||
| Ḥossein Atrak* Received: 10/07/2017 | Accepted: 06/10/2018 Abstract This article delves into the study of the term «tark-i awlà» (abandoning performance of that which is better and doing that which is less than better) as an approach for defending the infallibility of the prophets when confronting verses from the Holy Qur‘ān that apparently prove the prophets committed sins; and after going into the semantics of «tark-i awlà», the following question has been made the focus of discussion and study: are the intellectual arguments proving the infalliblity of the Prophets in agreement with the fact that the prophets committed tark-i awlà? According to the author, considering that tark-i awlà is a type of error and lapse and because the intellectual arguments for infallibility (like the trust and certitude of the people, the guiding purpose of prophet hood, the necessity of following the prophets, the principle of luṭf (grace) and absence of disinclination in the hearts of the people towards the prophets) necessitate the negation of all types of errors and lapses from the prophets, the prophets must be infallible from tark-i awlà too and this approach by Islamic theologians in justifying the verses that indicate the committing of sins by the prophets is not successful. Accepting the committing of tark-i awlà by the prophets is to accept that they committed errors and is against the belief of the Shi‘a regarding the infallibility of the prophets. As a result, Shi‘a theology will face a great challenge in justifying the verses that indicate the committing of errors and lapses by the Prophets which, according to the author, necessitates a revision of the Shi‘a theological belief in regards to the absolute infallibility of the prophets. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Infallibility, prophets, tark-i awlà (abandoning performance of that which is better and doing that which is less than better), the failure to do that which is superior, error | ||
| مراجع | ||
|
فهرست منابع - ابن‌منظور. (بی‌تا). لسانالعرب. (قابل دسترسی در نرم‌افزار جامع الاحادیث، نور2). مرکز تحقیقات علوم کامپیوتری اسلامی. - اترک، حسین. (1395). نظریه اعتدال در اخلاق اسلامی. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. - احتشامی‌نیا، محسن؛ خوش‌رفتار، امین. (1392). «امام رضا (ع) و ترک أولای انبیاء در قرآن». سفینه. 41 (11) ، 25ـ 49. - ارسطو. (1378). اخلاق نیکوماخوس. ترجمه: محمد حسن لطفی. تهران: طرح نو. - استرآبادى، محمد جعفر. (1382). البراهین القاطعة فی شرح تجرید العقائد الساطعة. تحقیق مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامى. قم: مکتب الأعلام الإسلامی. ایجى، عضدالدین؛ جرجانی، علی بن محمد. (1325ق). شرح المواقف. تصحیح: بدر‌الدین نعسانى. قم: الشریف الرضی. بامیانى، على. (1420ق). خلافة الإمام علی (ع) بین النصوص‌الدینیة و التغطیة الإعلامیة .(چاپ دوم). بیروت: مؤسسة السیدة زینب. - تفتازانى، سعد الدین. (1409ق). شرح المقاصد. تحقیق: عبد الرحمن عمیره. افست قم: الشریف الرضی. - جمعى از نویسندگان. (1426ق). فی رحاب أهل البیت (ع) .(چاپ دوم). المجمع العالمی لأهل البیت(ع). - حسینى تهرانى، سید هاشم. (1365). توضیح المراد. (چاپ سوم). تهران انتشارات مفید. - حمصى رازى، سدید الدین. (1412ق). المنقذ من التقلید. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. - خرازى، سید محسن. (1417ق). بدایة المعارف الإلهیة فی شرح عقائد الإمامیة. (چاپ چهارم). قم: مؤسسة النشر الإسلامی. - رازى حنفى، ابوبکر احمد. (1422ق). شرح بدء الأمالی. تحقیق: ابو عمرو حسینى. بیروت: دار الکتب العلمیة. - رازى، فخر الدین. (1411ق). المحصل. مقدمه و تحقیق: دکتر اتاى. عمان: دار الرازی. - رازى، فخر الدین. (1420ق). تفسیر مفاتیح الغیب. (چاپ سوم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی. - رازى، فخر الدین. (1986م). الأربعین فی أصول الدین. قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة. - سبحانى، جعفر. (1425ق). الفکر الخالد فی بیان العقائد. قم: مؤسسه امام صادق (ع). - سبحانى، جعفر. (بی‌تا). عصمة الأنبیاء. قم: مؤسسه امام صادق (ع). - سید مرتضى. (1250). تنزیه الأنبیاء. قم: الشریف الرضی. - سید مرتضى. (1411ق). الذخیرة فی علم الکلام. تحقیق: سید احمد حسینى. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. - شبّر، سید عبد اللّه. (1424ق). حق الیقین فی معرفة أصول الدین. (چاپ دوم). قم: أنوار الهدى. - شیخ مفید. (1413الف). تصحیح اعتقادات الإمامیة. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید. - شیخ مفید. (1413ب). أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید. - طریحی، فخرالدین. (بی‌تا). مجمعالبحرین، (قابل دسترسی در نرم‌افزار جامع الاحادیث، نور2). قم: مرکز تحقیقات علوم کامپیوتری اسلامی. - طوسى، خواجه نصیر الدین. (1405ق). تلخیص‌المحصل (المعروف بنقد المحصل). (چاپ دوم). بیروت: دار الأضواء. - علامه حلى. (1363). أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت. (چاپ دوم). تحقیق: محمد نجمى زنجانى. قم: الشریف الرضی. - علامه حلى. (1426ق). تسلیک النفس الى حظیرة القدس. تحقیق: فاطمه رمضانى. قم: مؤسسة الإمام الصادق (ع). - فاضل مقداد. (1422ق). اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة. (چاپ دوم). تحقیق و تعلیق: شهید قاضى طباطبائى. قم: دفتر تبلیغات اسلامى. - قاضى عیاض. (1407ق). الشفاء بتعریف حقوق المصطفى. (چاپ دوم). عمان: دار الفیحاء. - مجلسى، محمدباقر. (1404ق). بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء. - مظفر، محمد حسین. (1422ق). دلائل الصدق. قم: مؤسسة آل البیت. - معلوف، لوئیس. (1374). المنجد فی اللغة. نشر پرستو و انتشارات پیراسته. - مفتى، حمید. (1374). قاموس البحرین. تصحیح: على اوجبى. تهران: میراث مکتوب. - مکارم شیرازى، ناصر. (1379). الأمثل فی تفسیر کتاب اللّه المنزل. قم: مدرسة الإمام علی بن أبیطالب. - مکارم شیرازى، ناصر. (1385). دروس فی العقائد الإسلامیة. (چاپ سوم). قم: مدرسه امام على بن ابى طالب (ع). - موسوى زنجانى، ابراهیم. (1413ق). عقائد الإمامیة الإثنی عشریة. (چاپ سوم). بیروت: مؤسسة الأعلمی. References Resources written in Arabic / Persian | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,172 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,028 |
||