تبیین نفی خشونتگرایی در دین از منظر ذاتشناسی و معرفتشناسی انسانی | ||
| پژوهش‌های فلسفی -کلامی | ||
| مقاله 7، دوره 20، شماره 1 - شماره پیاپی 75، فروردین 1397، صفحه 115-138 اصل مقاله (1.61 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/pfk.2017.1045.1371 | ||
| نویسندگان | ||
| محمد حسین جمشیدی* 1؛ الناز پروانه زاد2؛ احمد سلطانی نژاد3 | ||
| 1* استادیار گروه روابط بین‌الملل دانشگاه تربیت مدرس | ||
| 2دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس | ||
| 3استادیار گروه روابط بین‌الملل دانشگاه تربیت مدرس | ||
| چکیده | ||
| بررسی دین از هرمنظری، بی‌‌‌گمان رابطه‌ای بسیار موسع با «وجود انسان» دارد و از دو منظر ذاتشناسی نیاز آدمی به حضور و سیطرۀ خداوند و معرفتشناسی آدمی از فهم دین، اهمیت خود را باز میکند، اما از آن‌جا که طرح مقولۀ دین، قطع‌نظر از مؤلفه‌های انسانی تأثیرگذار، امری است که با تکیه بر آن به‌وضوح نمی‌‌‌توان به تبیین رابطۀ دین با خشونتگرایی دست یافت، از این‌رو، سؤال اصلی نوشتار این است که رابطۀ دین با خشونتگرایی از منظر ذاتشناسی انسانی و معرفتشناسی چگونه قابل تبیین است؟ در پاسخ، فرضیه ما متوجه دو عنصر اساسی انسانی دین یعنی عقلانیت و فطرت است. یافته‌های پژوهش که با روش تحلیل کیفی محتوایی و رویکرد تحلیلی- تبیینی ومتکی بر روش کتابخانه‌‌‌ای جمع‌آوری داده‌‌‌ها به‌دست آمده است، بیانگر آن است که دین مشخصاً بخشی تفکیک‌ناپذیر از وجود انسان است و عقلانیت و فطرت سلیم انسانی دو رکن اصلی آن را تشکیل می‌‌‌دهند. در نتیجه، از هر نظر با خشونتگرایی واجبار و تحمیق، رابطۀ امتناعی داشته و تنها با گرایش ناب عقلانی و فطری انسان محقق می‌‌‌شود و در تحقق، از انواع خشونت، ارعاب و اجبار و تروریسم - در هر سطحی - بی‌نیاز است. | ||
تازه های تحقیق | ||
نتیجه‌گیری اصطلاح‌‌‌‌‌‌شناسی پژوهش‌های دینی مقتضی آن است که در بحث از ارکان اصلی پژوهه‌های دینی، در تبیین دین به‌مثابه حقیقت استوار و پابرجا در زندگی بشر، ضروری است که به دو عنصر بسیار بنیادین انسانی-دینی یعنی فطرت و عقلانیت توجه شود؛ زیرا از این حیث، عقلانیت همانند غربالی است که اصل را از فرع جدا کرده و میان اسطوره‌ها و خرافات آیینی و مستندات حقیقی دین تفاوت می‌نهد. به‌علاوه گزینش دین و قرار گرفتن در مسیر ایمان جزدرسایهٔ عقلانیت ممکن نیست.عقلانیت در این نگاه، در عین این‌که اصیل، فلسفی و غیراز آن عقلی است که به سود و زیان ظاهری انسان پرداخته و روش‌های اکتساب و تحلیل مظاهر مادی را محاسبه میکند، به لحاظ هستی‌‌‌‌‌‌شناسی انسانی خصلت ممیزه انسان و عامل انتخاب و مسئولیت و اراده در وجود اوست و به لحاظ معرفتشناسی انسانی عامل آگاهی و شناخت او. در نتیجه، مقصود از عقل در امر دین پژوهی، آن عقلی است که اصالت وجودی انسان را به‌مثابه جانشین خدا در زمین مورد توجه قرار می‌دهد. مقصود از دین در مواجهه با این عقل، طبعاً نه‌تنها شعائر آیینی، بلکه روح اصلی دین، یعنی حنیفیت آن است. پس از عقل، ایمان است که در مقام اعتقاد واقعی، اقرار باطنی و عمل درست به آموزه‌های دینی واجد اهمیتی به سزاست. طبیعی است که ریشه‌های این ایمان در فطرت انسان تعبیه گشته و فطرت نیز، خود سرشت حقیقی انسان است، سرشتی خودآگاهانه و روبه رشد و تعالی. از این‌رو، عقلانیت و فطرت دو رکن دین حقیقی هستند و در عین حال، دو خصلت ذاتی انسان‌اند. از این‌رو، بر مبنای نگرش ذاتشناسی انسانی و معرفتشناسی او، دین امری عقلانی و فطری است و ریشه در ذات و حقیقت انسان دارد و از همین‌رو، امری بیرونی، اجباری و محتاج خشونت و تحمیل نیست. بر این مبنا، رابطهٔ دین حقیقی با خشونتگرایی و تحمیل و اجبار در دعوت، رابطه‌ای است سلبی و منفی. دین فطری و عقلانی هرگز خشونتگرایی را برنمی تابد، بلکه اصل را بر اختیار آگاهانه و ارادهٔ آزاد انسان قرار می‌دهد چون قیّم بالذات بوده و پایدار و ماندنی است و نیاز ی به تحمیل و پذیرش مبتنی بر اجبار ندارد. در پذیرش دین اسلام، نیز تصدیق آفریدگار یگانه بر اساس تصور درونی و گرایش باطنی انسان به اصل توحید است که با استدلال عقلانی (عنصرعقلانیت) و شهود باطنی و درونی (عنصر فطرت) صورت می‌گیرد. از این‌رو، ساحت اسلام به عنوان حقیقت دین و دین حقیقی - چه در پذیرش اصول آن باشد و چه در رفتارهای ایمانی - آیینی آن جلوه کند و چه در بستر کارکردهای عینی برای فرد و جامعه مورد نظر قرار گیرد - بیانگر حقیقت و تصویر راستین دین است که مبتنی بر فطرت، آزادی و اختیار و خرد و آگاهی بوده و از هر نظر با بکارگیری خشونت یا استفاده از خشونتگرایی و تحمیل در همه سطوح بی‌نیاز است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| دین؛ انسان؛ عقلانیت؛ فطرت؛ خشونت‌ناپذیری | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| An Explanation of the Negation of Tendency to Violence in Religion according to Human Essencology and Epistemology | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohammad Hossein Jamshidi1؛ Elnaz Parvanezad2؛ Ahmad Soltani Nejad3 | ||
| 1* Assistant professor, Department of International Relations, University of Tarbiat Mudarres (Corresponding Author) | ||
| 2** PhD Student of Political Sciences, University of Tarbiat Modarres | ||
| 3Assistant professor, Department of Internaltional Relations, University of Tarbiat Mudarres | ||
| چکیده [English] | ||
| A study of religion from any aspect undoubtedly has an extensive relation with "man's existence" and proves its importance from two aspects of essencology of man's need for the presence and domination of God and man's epistemology from religious understanding; but since addressing the topic of religion - regardless of effective human factors – is an issue that one cannot rely on to clearly achieve an explanation of regarding the relation between religion and tendency to violence, therefore, the main question of this paper is how the relation of religion with tendency to violence can be explained through human essencology and epistemology. In answer to this question, our hypothesis encounters two fundamental human elements of religion i.e. rationality and intrinsic nature. The findings of this research – which have been attained through the method of contextual qualitative analysis and an explanative-analytic approach and collects its data through written sources – show that religion is specifically an inseparable part of man's existence and rationality and sound human nature form its two main pillars. As a result, it has a deterring relation from every aspect with tendency to violence, compulsion and befooling others, and can only be realized through pure rational and natural human tendency and in order to be realized, it is needless of all types of violence, intimidation, compulsion and terrorism in all levels. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Religion, human being, rationality, intrinsic nature, unacceptability of violence | ||
| اصل مقاله | ||
|
| ||
| مراجع | ||
|
- قرآن کریم (با ترجمه آزاد آیات) - نهج البلاغه (1۴19ق). گردآوری و تألیف سید حسین شریف رضی. تحقیق: سید جعفر حسینی. قم: دارالثقلین للطباعة و النشر. - ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم. (13۶3). لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه. - ابن سینا، ابوعلی حسین. (13۶3). اشارات و تنبیهات. ترجمه و شرح حسن ملکشاهی. تهران: انتشارات سروش. - اسپوزیتو، جان لی و اوول، جان. (1388). اسلام و غرب، در صدای گفتگوی مسلمانان. در عسگر قهرمان پور بناب (مترجم)، مجموعه مقالات هابرماس، یورگن و دیگران، دین و روابط بین الملل. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی و انتشارات دانشگاه امام صادق(ع). - اسنایدر، جک. (1392). دین و نظریه روابط بین‌الملل. ترجمه: عبد‌العلی قوام و رحمت حاجی‌مینه. تهران: نشر علم. - اکبری، محمدرضا. (1390). عالم ذر(آغاز شگفت انگیز زندگی انسان). تهران: نشر جماران. - تقدیسی، محمد مهدی. (1392). معناشناسی واژه دین در قرآن کریم. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع). - الجابری، محمد عابد. (1389). نقد عقل عربی. ترجمه: سید محمد آل مهدی. تهران: نسل آفتاب. - جعفری، محمدتقی. (1389). ترجمه: و تفسیر نهج البلاغه. تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری. - جعفری، محمدتقی. (1389). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری. - جعفری، محمدتقی. (1389). حیات معقول، تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری. - جعفری، محمدتقی. (1389). همگرایی دین و دانش. ترجمه: عبدالهادی بروجردی. تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری. - جوادی آملی، عبداللّه. (13۶۶). تفسیر موضوعی قرآن. قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء. - جوادی آملی، عبداللّه. (1379). فطرت در قرآن. مجموعه آثار. قم: نشر اسراء. - جیمز، ویلیام. (13۶8). دین و روان. ترجمه: مهدی قائنی. تهران: نشر آموزش انقلاب اسلامی. - حافظ، شمس الدین محمد. (1380). دیوان حافظ. تهران: نشر شقایق. - خسروپناه، عبدالحسین. (1389). دین‌شناسی. تهران: کانون اندیشه جوان. - دالمایر، فرد. (1388). احیای معنویت جهانی. در عسگر قهرمان پور بناب (مترجم)، مجموعه مقالات هابرماس، یورگن و دیگران، دین و روابط بین الملل. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی و انتشارات دانشگاه امام صادق(ع). - راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد. (بی‌تا). معجم مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالکتب عربی. - سعدی، مصلح الدین. (1381). کلیات سعدی. با مقدمه عباس اقبال. تهران: نشر محمد. - صدر، سید محمد باقر. (1388). سنت‌های تاریخ در قرآن. ترجمه: سید جمال موسوی اصفهانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی. - طباطبایی، محمدحسین. (13۶3). تفسیرالمیزان. تهران: نشر بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی. - طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو. - فارابی، ابونصرمحمد. (13۶۶). السیاسة المدنیه. تهران: انتشارات الزهراء. - فروم. اریک. (13۵9). روان‌کاوی و دین. ترجمه: آرسن نظریان. تهران: پویش. - فولکیه، پل. (1373). فلسفه عمومی یا مابعدالطبیعه. ترجمه: یحیی مهدوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - کانت، ایمانوئل. (1370). تمهیدات. ترجمه: غلامعلی حداد عادل. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. - کلور، آندریاس هازن و ریتبرگر، فولکر. (1388). جنگ، امنیت، دین: رهیافتهای نظری در باره تأثیر دین بر کشمکش‌های سیاسی. در عسگر قهرمان پور بناب (مترجم)، مجموعه مقالات هابرماس، یورگن و دیگران، دین و روابط بین‌الملل. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی و انتشارات دانشگاه امام صادق(ع). - کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب. (بی‌تا). اصول کافی. ترجمه و شرح سید جواد مصطفوی، تهران: علمیه اسلامیه. - کوبالکوا، وندولکا. (1388). به سوی الهیات سیاسی بین الملل. در عسگر قهرمان پور بناب (مترجم)، مجموعه مقالات هابرماس، یورگن و دیگران، دین و روابط بین الملل، ترجمه: عسگر قهرمان پور بناب. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی و انتشارات دانشگاه امام صادق(ع). - محمدرضایی، محمد، شیروانی، علی و بیات، محمدرضا. (1388). جستارهایی در کلام جدید، تهران: سمت. - مطهری، مرتضی. (1378). علل گرایش به مادی گری. تهران: انتشارات صدرا. - مطهری، مرتضی. (1391). انسان کامل، تهران: انتشارات صدرا. - مطهری، مرتضی. (1391). انسان و ایمان. تهران: انتشارات صدرا. - مطهری، مرتضی. (1391). جهان‌بینی توحیدی، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی. تهران: انتشارات صدرا. - مطهری، مرتضی. (1392). فطرت. تهران: انتشارات صدرا. - منوچهری، محمدعلی. (1370). مذهب و سیاست در جهان. تهران: انتشارات هاد. - موسوی خمینی، سید روح اللّه (امام خمینی). (1387). شرح حدیث جنود عقل و جهل. تهران: موسسه تدوین و نشر آثار امام خمینی. - موسوی خمینی، سید روح اللّه (امام خمینی). (1392). ولایت فقیه. تهران: موسسه تدوین و نشر آثار امام خمینی. - -نصیری، محمد و همکاران. (139۴). رهیافت تحلیلی به وصیت نامه سیاسی - الهی امام روح اللّه. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی. - وایتمن، پل جی. (1389). دین و فلسفه سیاسی. ترجمه: فاطمه مینایی. در جمعی از محققان، مجموعه مقالات دربارۀ دین (ص 139- 1۵3). ترجمه: مالک حسینی و دیگران. تهران: انتشارات هرمس. - یثربی، سیدیحیی. (137۵). فطری بودن دین. مجله علمی -پژوهشی حوزه و دانشگاه. 9. - یونگ. کارل گوستاو. (1370). روان‌شناسی و دین. ترجمه: فؤاد روحانی. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
- Wahid, A. (1999). Islam and Politics in Indonesia. Journal of Islam and Christian -Muslem Relations. 3. - Stenmark, M. (1995). Rationality in Science, Religion, and Everyday Life. University of Notre Dame Press. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,174 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 787 |
||