نتیجه‌گیری

بررسی وجود جهان خارج مادی منوط به بررسی معرفت ما به جهان خارج است. هرگونه بحث از معرفت ما به وجود جهان خارج در فلسفهٔ لاک مستلزم مراجعه به بخش‌های مختلف فلسفهٔ او از جمله معرفت‌شناسی اوست. لاک باور ما به جهان خارج مادی را ناشی از معرفتِ حسی می‌داند. معرفتِ حسی ما به جهان خارج به معنای اطمینان ما به وجود اشیای مادی مستقل از ذهن ماست که با تأثیر بر قوای ادراکی ما تصورات معینی را در ذهنمان ایجاد می‌کنند.

تطبیق معرفتِ حسی با تعریف لاک از معرفت امری دشوار به نظر می‌رسد. فیلسوفان در پاسخ به این‌که اساساً معرفت از نظر لاک، امری پیشین^[1]  امری پیشین یا ماتقدم  است    یا نه و این‌که معرفتِ حسی معرفت به‌حساب می‌آید یا نه، دیدگاه‌های مختلفی دارند. حتی برخی از مفسران به بازنگری اساسی در کل فلسفهٔ لاک پرداخته‌اند.

لاکْ معرفتِ حسی را ادراک سازگاری میان تصور احساس بالفعل و تصور وجود واقعی چیزی بیرون از ذهن که سبب آن احساس می‌شود، می‌داند. از این رو، در نظر لاک، معرفتِ حسی معرفت به‌حساب می‌آید. بنابراین، نظر آونی و وولهاوس که معرفتِ حسی را معرفت تلقی نمی‌کنند، صحیح نیست. با توجه به این‌که لاک معرفتِ حسی را ادراک سازگاری دو تصور دانسته است، نظر ریکلس نیز مبنی بر محتمل بودن این سازگاری در معرفتِ حسی، درست نیست. افزون بر این، لاک معرفتِ حسی را امری یقینی که یقین آن حداکثر است  آن حد اکثر یقین متصور است ، دانسته است. بنابراین، گذشته از آن‌که سخن ریکلس دربارۀ اطمینانی بودن معرفتِ حسی و کفایتِ صرف آن برای مقاصد عملی مستند نیست، صحیح هم نیست. با توجه به تصریحات لاک، رأی ووزلی نیز مبنی بر لحاظ دو نوعِ متمایز سازگاری در معرفت‌‌‌‌‌‌شناسی لاک، یعنی سازگاری بین تصورات و سازگاری بین تصورات و امر واقع، صائب نیست. رهیافتِ لکس نیومن تأکید بر تمایز دو ربط، یعنی ربط میان تصور احساس و تصور وجود واقعی و ربط میان تصور احساس و تصور شیْ‏ء محسوس و محتمل دانستن ربط دوم است و به نظر می‌رسد که نیومن خود را دچار تکلف کرده باشد. نظر یولتون نیز مبنی بر این‌که معرفت همیشه نیاز به دو تصور ندارد با پاسخ لاک به استیلینگ فلیت در تعارض است.

بررسی ما نشان می‌دهد که معرفتِ حسی از نظر لاکْ امری یقینی است و با تعریف او از معرفت، کاملاً سازگار است. در نتیجه، با معرفتِ حسی به‌طور یقینی از وجود چیزی بیرون از خود در زمان احساس آن با خبر می‌شویم. به عبارت دیگر، به وجود جهان خارج مادی معرفت یقینی داریم و یقیناً می‌دانیم که جهان خارج مادی موجود است.

 بررسی دلایل وجود معرفتِ حسی در فلسفهٔ لاک نشان می‌دهد که او افزون بر معرفت یقینی به جهان خارج مادی، بهترین تبیین برای حالت انفعالی ما در احساس تصورات و نیز بهترین تبیین توافق گزارش حواس ما را وجود جهان خارج می‌داند. او تفاوت تأثر و لذت و اَلمِ ناشی از تصورات احساس و تأثر و لذت و اَلم ناشی از تصورات حافظه را بهترین دلیل علیه شکاکیت نسبت به جهان خارج می‌داند.

از نظر لاک، معرفت ما به وجود خداوند یقینی‌ترین معرفت نسبت به جهان خارج است. این معرفت مبتنی بر استدلال است.از دید او ما نسبت به وجود اذهان دیگر معرفت نداریم و حصول اطمینان ما در این خصوص، امری ایمانی است.