بررسی تقابل وحدت و کثرت در نظریه تشکیک ملاصدرا | ||
| پژوهش‌های فلسفی -کلامی | ||
| مقاله 2، دوره 20، شماره 1 - شماره پیاپی 75، فروردین 1397، صفحه 5-26 اصل مقاله (1.61 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22091/pfk.2018.542.1239 | ||
| نویسندگان | ||
| راضیه جانعلی زاده* 1؛ سید محمد علی دیباجی2 | ||
| 1دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته فلسفه و کلام اسلامی پردیس فارابی دانشگاه تهران | ||
| 2دانشیار گروه فلسفه دین و فلسفه اسلامی پردیس فارابی دانشگاه تهران | ||
| چکیده | ||
| بحث «وحدت و کثرت» یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی است. تبیین چگونگی نسبت واحد و کثیر از مسائلی است که همواره محلّ تشتّت آرای حکما است. در این میان، ملاصدرا ضمن ردّ هریک از چهار قسم تقابل (تناقض، عدم و ملکه، تضاد، تضایف) و بر اساس مبانی خویش در حکمت متعالیه، نظریۀ تقابل تشکیکی را مطرح می‌‌‌کند، اما از آن‌جا که ایشان در برخی آثار، باز از تقابل وحدت و کثرت سخن گفته است، سؤال مهمی در این‌جا رخ می‌‌‌کند و آن این‌که اگر وحدت و کثرت دو مفهوم مقابل یک‌دیگرند، این مسئله چگونه با نظریۀ او در خصوص وحدت تشکیکی صادق است؟ و آیا این تقابل، تقابلی بالذات است یا بالعرض؟ در پاسخ به این سؤال - چنانکه در مقاله خواهیم دید - ملاصدرا در برخی آثار، با عدول از رأی مشهور حکما، ضمن قائل شدن به تقابل ذاتی بین آن‌‌‌دو، آن را نوع پنجمی از تقابل دانسته که در آن اختلاف بین واحد و کثیر، نه در طرد ذاتی یک‌دیگر، بلکه تنها در حدّ اختلافی در کمال و نقص است. | ||
تازه های تحقیق | ||
در بیان تقابل واحد و کثیر، ملاصدرا و نیز اکثر حکما بر این مطلب متفق‌‌‌اند که اقسام چهارگانۀ تقابل با توجه به خصوصیت هر یک از آن‌ها، در خصوص نسبت بین این‌‌‌دو صادق نیست، اما با این وجود، همچنان آراء و دیدگاه‌ها در تعیین نوع تقابل بین این‌‌‌دو مختلف است. حکمای مشائی بعد از نپذیرفتن تقابل ذاتی بین وحدت و کثرت، قائل به تقابل بالعرض میان آن‌‌‌دو شدند و به‌واسطۀ عروض مکیالیت بر وحدت و مکیلیت بر کثرت، از این نوع تقابل به «تضایف بالعرض» یاد می‌کنند، اما ملاصدرا این استدلال را به دلیل آنچه خلط بین دو نوع وحدت - وحدت مقوم کثرت و وحدت منافی با کثرت ـ می‌‌‌داند، نمی‌‌‌پذیرد. وی در بیان دیدگاه خود در خصوص تقابل بین آن‌‌‌دو، ابتدا در اسفار-همچون شیخ اشراق - قائل به قسم پنجمی از تقابل می‌شود و تحدید اقسام تقابل در چهار قسم مذکور را صحیح ندانسته و آنگاه از این نوع تقابل در تعلیقه بر شرح حکمه الاشراق، به «تقابل تشکیکی» یاد می‌‌‌کند. در ارزیابی نظر ملاصدرا می‌‌‌توان گفت که مراد او از این قسم پنجم، نوعی از تقابل در مقابل اقسام چهارگانۀ مشهور است که مقسم وجودی داشته و بر خلاف دیگر اقسام تقابل که مقسم ماهوی دارند، در آن «واحد و کثیر» نسبت به یک‌دیگر خاصیت طرد ذاتی نداشته، بلکه در عین حال که با هم نوعی اختلاف و تنافر دارند، از اتحاد و تالف نیز برخوردار‌‌اند. این نوع از تقابل که تنها در مرتبۀ طولی موجودات واقع شده، در بین کثراتی است که به نوعی با یک‌دیگر رابطه علی - معلولی داشته‌‌‌اند و از این‌رو، ما به‌‌الاشتراکشان به ما به‌الامتیازشان بازگشت می‌‌‌کند؛ همان‌طور که در اقسام چهارگانه تقابل، ابتدا تقابل تناقض و سپس دیگر اقسام تقابل به ترتیب درجه تعاند بین آن‌ها قرار دارد، می‌‌‌توان به حصر استقرائی اقسام تقابل قائل بود و در آخرین قسم آن، به تقابل تشکیکی‌ای قائل شویم که از درجۀ سختی کمتری نسبت به دیگر اقسام تقابل برخوردار بوده است. از همین‌رو، ملاصدرا همانند مشهور قائل به تقابل بین واحد و کثیر است، ولی اختلاف بین این‌‌‌دو را نه در طرد ذاتی یک‌دیگر، بلکه تنها در حد اختلافی در کمال و نقص می‌‌‌داند. به نظر می‌‌‌رسد قول ملاصدرا در مقایسه با دیگر آراء حکما، به حقیقت نزدیک‌تر بوده و بر اساس مبانی او در حکمت متعالیه که همان اصالت وجود و وحدت تشکیکی وجود است؛ قریب است. با پذیرش این نوع از تقابل، نظریۀ وحدت در عین کثرت در تبیین کثرات موجود در عالم نیز همچنان پا بر‌جا مانده و از پارادوکس بازگشت این‌‌‌دو به یک‌دیگر در عین تقابل موجود بینشان نیز خارج خواهد شد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| وحدت؛ کثرت؛ تشکیک؛ تقابل؛ ملاصدرا | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Review of the Opposition of Unity and Diversity in Sadra's Theory of Gradation | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Raziye Janali Zadeh1؛ Seyed Muhammad Ali Dibaji2 | ||
| 1Graduate student of Islamic Philosophy and Theology, Tehran University | ||
| 2Associate professor, Tehran University | ||
| چکیده [English] | ||
| The discussion regarding "Unity and Diversity" is one of the most important philosophical issues. An explanation regarding the manner of relation between one and many is one of the issues which is a point of difference in the opinions of the philosophers; from among the philosophers, Sadra, while rejecting all four types of opposition (contradiction, privation and possession, contrast, mutual correlation) and based on his own foundations in transcendental philosophy, addresses the theory of gradational opposition; but since he still speaks of the opposition of unity and diversity in some of his works, an important question arises here which is that if unity and diversity are two opposing concepts, how is this issue true in view of his theory regarding gradational unity? And is this opposition, essential or secondary? In answer to this question, as will be addressed in this article, Sadra in some of his works, in contrast to the views of other philosophers and while considering the opposition between the two to be essential, believes it to be a fifth type of opposition in which the difference between unity and diversity is not in the exclusion of the essential characteristics of one another but rather is in the extent of difference of completeness and deficiency. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Unity, diversity, gradation, opposition, Sadra | ||
| مراجع | ||
|
- ابن سینا، حسین بن عبداللّه. (1۴0۵ ق). الشفاء (الهیات). تعلیق: ابراهیم مذکور. تحقیق: سعید زاید. قم: مکتبة آیة اللّه مرعشی نجفی. - بهمنیار. (137۵). التحصیل. تصحیح:مرتضی مطهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - جوادی آملی، عبداللّه. (1389). رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه). تنظیم: حمید پارسانیا. قم: نشر اسراء. - رازی، فخر الدین محمد (فخر رازی). (1۴11ق). المباحث المشرقیه فی الالهیات و الطبیعیات. قم: انتشارات بیدار. - سبزواری، هادی بن مهدی (ملاهادی). (1383). تعلیقه بر الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعة. اشراف و مقدمه: سید محمد خامنه‌ای. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. - سهروردی، شهاب‌الدین (شیخ اشراق). (1373). مجموعه مصنفات. مصحح: هانری کربن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - شهابی، محمود. (13۴0). رهبر خرد. (قسمت منطقیات). تهران: بینا. - شیرازی، محمدبن ابراهیم (ملاصدرا). (131۵). شرح حکمة الاشراق قطب الدین شیرازی. تهران: بینا. - شیرازی، محمدبن ابراهیم (ملاصدرا). (13۶8). شرح الهیات شفاء. تهران: انتشارات بیدار. - شیرازی، محمدبن ابراهیم (ملاصدرا). (1382). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تصحیح: سید مصطفی محقق داماد. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. - شیرازی، محمدبن ابراهیم (ملاصدرا). (1981). الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی. - طباطبایی، سید محمد حسین (علامه طباطبایی). (1۴1۶ق). النهایة الحکمة. قم: موسسه نشر اسلامی. - طباطبایی، سید محمد حسین (علامه طباطبایی). (1981). تعلیقه بر الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی. - طباطبایی، سید محمد حسین. (علامه طباطبایی). (137۶). النهایة الحکمة. شرح: محمد تقی مصباح یزدی، تحقیق و نگارش: عبدالرسول عبودیت. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. - طوسی، نصیر‌الدین. (13۶2). جوهرالنضید. تهران: انتشارات بیدار. - عبودیت، عبدالرسول. (1387). درآمدی به نظام حکمت صدرایی (تشکیک در وجود). تهران: انتشارات سمت. - لاهیجی، عبدالرزاق. (1۴30ق). شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام. مقدمه: جعفر سبحانی. قم: موسسة الامام الصادق. - مطهری، مرتضی. (13۶۴). پاورقی بر اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: انتشارات صدرا. - میرداماد، محمد باقر. (13۶8). تقویم الایمان فی شرح کشف الحقایق. تهران: نشر مطالعات اسلامی. - نوظهور، یوسف. (138۴). وحدت وجود از دیدگاه ابن عربی. تهران: فصلنامه علمی- پژوهشی فلسفه و کلام اسلامی | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,885 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,009 |
||